əvvəli
...Məhkəmə başa çatandan sonra qoca hakim kabinetinə dönüb, "Hər şey qurtardı, zənglər, hədələr, tikanlı sözlər bitdi, daha heç kim məni narahat etməyəcək", - deyə düşündü, yenə gəlib Cahanın "Könül dəftəri"ni götürdü. Amma bir kəlmə də oxuya bilmədi. Fikirləri bir-birinə qarışdı. Bu qırx ildə məhkəmə işində rast gəldiyi ən qəribə hadisələr bir-bir yadına düşdü. Xəyalında gənc məhkəmə hakimi Adil Hüseynli də canlandı.
...Yetmişinci ilin ortaları idi. Külli-miqdarda dövlət əmlakını mənimsəyən bir kişi müttəhimlər kürsüsündə əyləşmişdi, onun öz adında bir qəpiklik də şəxsi əmlak yox idi. Qanuna görə arvadının adına olan maşını, evi, bağı müsadirə etmək olmazdı. Çünki dünənəcən bir yastığa baş qoyduğu arvadı ilə rəsmi nigahı yox idi. Bəlkə, qadın keçmiş xan, bəy qızı idi, atasından ona küpnən qızıl miras qalmışdı? Bunlar bir yana qalsın, qadın məhkəmə istintaqında müttəhimi tanımadığını, hətta dünyaya gətirdiyi uşaqlarının belə başqa kişidən olduğunu dilə gətirdi. "Yox! Bu ola bilməz!" - deyə o zaman Adil Hüseynli düşünmüşdü ki, nə kasıb qızı, nə də bəy, xan qızı bu qələti edə bilməzdi. İlahi, doğurdan da, qadın təpədən-dırnağacan müəmmadı, tilsimlənmiş, sirlərlə dolu qırxıncı otaq kimidi. Sonra elə o qadın bir axşam geyinib-kecinib onun evinin qapısını döydü...
O, zərxara, daş-qaşlarla bəzədilmiş ahu ceyran balası kimi həyəcanlı görünürdü, elə bil zalım ovçudan canını qurtarıb, özünü zorla dəhlizə atmışdı. Uşaqlar içəridə qurdla dovşanın sərgüzəştləri haqqında cizgi filmini seyr edirdilər. O gün həyat yoldaşı axşam növbəsində idi.
Adil o an düşünmüşdü ki, qadın, yəqin ki, ərinə yüngül cəza verilməsindən ötrü xahiş-minnətə gəlib! Amma çantasından ağ kağız parçasına bükülmüş bir dəstə yüzlük çıxardıb hakimə uzadanda, ilk sözü:
- O dəyyusa ən ağır cəza verin,- oldu,- elə cəza ki, getdiyi türmədən bir daha geri dönməsin!
Adil Hüseynli qadının əlində qorxunc bir şey görübmüş kimi diksinib geri çəkildi. Qadın bir addım da irəli gəldi:
- Bu pulla nə istəsəniz ala bilərsiniz!
- Allah xatirinə susun! - dedi və əli ilə qapını göstərdi,- bu evə indiyəcən haram pul girməyib! Çıxın gedin!
Qadının üzünün rəngi əvvəl bozardı, sonra da qaraldı. Qəzəbi gözəlliyinə kölgə saldı, pulu çantasına qoyub: - Arvadınızın yerinə olsaydım, evə pulsuz gələndə qapını üzünüzə açmazdım, - dedi...
Adil Hüseynlinin həyat yoldaşı uşaq evində böyümüşdü. Atasının cəbhədən ölüm xəbəri gələndən sonra xəstə anası onu götürüb qəsəbədən şəhərə köçmüşdü. Aclıq illərində əziyyət çəkən zavallı qadın vərəmdən ölmüşdü...
Leyla xanım ata-ana tərbiyəsi görməsə də, qadınlıq borcunun nə demək olduğunu yaxşı başa düşürdü. Yaşı otuzu ötmüş Adilə ərə gələndə gənc qız idi. Oxuyub, təhsil almışdı, indi bir cüt övladının xoşbəxt gələcəyi naminə o da işləyirdi. Qənaətcil idi. Ərinin də, özünün də qazandığı ruziyə görə həmişə Allaha şükür edirdi.
- Allah mənə rəhm eləyib, qapım həmişə üzümə açıq olub! - düşünürdü Adil Hüseynli və ona rüşvət təklif edən qadını qınayaraq soruşdu:
- Sizin ki əriniz kalan pul gətirirdi, bəs niyə ondan imtina edirsiniz?
Qadın:
- O məni qadından çox, var-dövlətini qoruyan zəncirli köpək sanıb! İndi-indi zəncirdən qurtarıb, azadlığa çıxmışam, onun cəzası nə qədər uzun sürəcəksə, mən də bir o qədər azad olacağam, - deyib, geri döndü...
Bir az keçəndən sonra qapının zəngi yenə çalındı. Həmin qadın idi; "bəlkə tutduğu əməldən peşman olub, üzr istəməyə gəlib?" - deyə Adil Hüseynli düşündü. Amma qadının üzündə zərrə qədər də olsun xəcalət hissi sezilmirdi, işvəkarlıq göstərib, gülümsündü:
- Eşitmişəm ki, sizin şairliyiniz də var. Bəlkə şəhər kənarında ikilikdə görüşək? Mənim bağ evimdə...
- Qulaq asın, xanım, sizin hər belə cəhdiniz ərinizin cəzasını bir il azalda bilər.
O gündən sonra qadın məhkəmə zalında gözə dəymədi. Adil Hüseynli hansı səbəbdənsə məhkəmə zalına gəlib çıxan çoxlu insanla rastlaşmışdı, əksəriyyətin xahişi, umacağı bu idi ki, nə təmənnan var, de, yerinə yetirək, amma xilas et, qıyma ki, balamız, ərimiz, lap elə qızımız dəmir barmaqlıqlar arxasında çürüsün. İndi hakimlik təcrübəsində o adət etdiyinin əksini görürdü. Qadın ona rüşvət təklif edirdi ki, halal ərinin cəzasını artırsın. O qədər artırsın ki, bədbəxt ömrü boyu dünya işığına həsrət qalsın. Daha nə istəyirsən?! Bu da sənə yeni bir "qırxıncı otaq". Qadın dünyası başdan- ayağa sirr və müəmmadır. Buna özgə bir ad vermək olmaz!
Hər şey bir yana qalsın, bu onun işidir. Bəs yaxşı, ümumiyyətlə, o, həyatını dürüstmü yaşayırdı? Kimi inandırmaq olar ki, hakim quru maaşa göz dikib və bütün ömrü boyu başına yağan topa-topa pulların altından qaçıb. Halbuki, indi evinin dirəyi də qızıldan ola bilərdi. Dünyanı gəzib kef eləyərdi. Bəlkə, Şahinin iradları, neştərli atmacaları haqlıdır? Palaza bürünüb, ellə sürünmək yaxşı olmazmı? Bir adam, əstəğfürullah, Allah deyil ki, dünyanı düzəltsin. Bu, sadəcə, Don Kixotluqdur.
Kim nə düşünür düşünsün, Adil Hüseynli ömrünü belə yaşayıb, belə də yaşayacaq. Şahin düz deyir ki, qozbeli qəbr də düzəldə bilmir. İndi də bu Cahan xanım qəfil böyürdən çıxıb. İddia edir ki, həyatını namusla yaşayıb. Lap yaxşı, o namus, o sən, o da dəmir barmaqlıq. Maşallah, indi onun namusunu dövlət qoruyur. Həbsxananın qapısından ilan nədi, heç soxulcan da içəri adlayıb sarı gəlinin namusuna toxuna bilməz. Gözünü yeyim, maral dünya, hər məsələni elə gözəl nizamlayırsan ki, adamın nitqi batır!
***
Məktub-dəftərin püskürən vulkanı aşıb-daşır, buğlayan lava ətrafı bürümüşdü. Qadının ürək çırpıntıları Adil müəllimə əzab versə də, dözüb, oxumağına davam edirdi.
"... Oğlum pullu məktəbə girdi, eşidib, zərfdə təhsil haqqına çatan məbləği göndərdi. O pula demək olar ki, möhtac idim. Amma götürməyib geri qaytardım.
Zəng edib deyirdi:
- Özünü qaragün elədin, heç olmasa, oğlunu düşün! Arxasız-köməksiz nə edəcək? Bu zəmanədə arxasızın, kəlləli də olsa, yolu bağlıdı. İnan, Cahan xanım, səni dünyalar qədər sevirəm. Nə eləmişəmsə bu sevginin təsirindən olub, səhvlərimi unut. Axı sən niyə qismətinə dirsək göstərirsən.
Onun idbar səsini eşidən kimi bozarıb dünyanın ən tərs adamına döndüm. Bu məndən asılı deyildi. Dedim:
- Professor, siz bu yaşa çatmısınız, az qala dünyanın yarıdan çoxunu gəzmisiniz, təəssüflər olsun ki, hələ də sevginin təmənnasız olduğunu anlamırsınız. İnsan da sevdiyi qadına bu qədər zülm edərmi?
Yenə özündən çıxıb, hirsləndi:
- Elə bilmə ki, mən kef çəkirəm. Eşit, mənə nə qədər əzab verəcəksənsə, ikiqat artığını da özün çəkəcəksən. Unutma ki, ölüncə səni rahat qoymayacağam, bir gün öz ayağınla gəlib böyrümdə duracaqsan...
Bir yay məzuniyyətdə idim, oğlumla Buzovnadakı kiçik bağ evinə əl gəzdirib, səliqə-sahman yaratdıq. Günortaüstü idi. Üzüm çardağının kölgəsində oturmuşdum. Birdən radioda eşitdim ki, Aşur Qaraxanlını işdən azad ediblər. Sevincimdən az qala huşumu itirəcəkdim. Allaha çox şükürlər olsun dedim, gec edir, güc edir. Bir vaxtlar mən instituta qəbul olanda nənəm sevincindən halva çalıb, yeddi qapı qonum-qonşuya paylamışdı. İndi də mən nənəmin döydüyü qapıları bir-bir döyüb, halva payladım. Güman edirdim ki, canım qurtardı bu ilandan. Amma... zalım fələk, sanki mənim qəsdimə durmuşdu. Heç demə, işdən çıxarılsa da, yenə onun sözü hər yerdə ötürmüş, çünki əli böyüklərin ətəyində idi, bəzən mənə elə gəlirdi ki, yuxarılarda da ondan qorxub-çəkinirlər, çünki belə adamlar istənilən vaxt istədiyi adama pislik edə bilər, ya da heç olmasa, başağrısı verdirər. Məzuniyyətdən qayıdandan sonra mənim vəzifəyə gəlmək şansım vardı. Bu, hər şeydən öncə tələbə oğlumun təhsil ehtiyaclarını ödəmək demək idi. Yenə o ilan hardansa xəbər tutub, qabağıma şərt qoydu. Təbii ki, onun şərtini qəbul etmədim. Və o, özünün sözü ilə desəm, evinin nəlbəki daşıyanı, qapısının tulasını həmin vəzifənin başında əyləşdirdi. Qara günlərim yenidən başladı, indi təkcə özü deyil, həm də vəzifəyə gətirtdiyi xanım da mənə qənim kəsilmişdi, hər an mənliyimi alçaltmaq üçün dəridən- qabıqdan çıxırdı. Daha usanıb, təngə gəlmişidim. Bu dünyada ən çətin şey nadanın, namərdin sözünü götürmək, təhqirinə dözmək idi.
Mənim səbrimə, təmkinimə heyrət edən iş yoldaşlarımdan biri başıma ağıl qoymaq istədi:
- Ay qız, özünə də, ciyərparana da zülm edənəcən, nə istəyir ver, soxsun gözünə də o dəyyus. Teleseriallarda olur ey, qadın ya övladını, ya öz həyatını xilas etmək üçün iki yol ayrıcında qalır. Ona aşiq olan varlı kişinin dediyini eləyir. Bir anda iş düşür yoluna. Haçanacan içini yeyəcəksən...
Sözümü kəsə dedim:
- Bacarmıram, bacı, mən də belə bədbəxtəm...
Haqlı inadımdan təsirlənən iş yoldaşım Qaraxanlı barədə bildiklərini danışdı, necə deyərlər, açdı sandığı, tökdü pambığı:
- Arvadı, qızı pozğun olan kişilər elə bilir ki, bütün qadınlar pis yoldadırlar... Sənin arxanca sülənən bu ilan adamın xalq artisti, balerina arvadı vardı, cavanlığında karyera naminə evlənibmiş... Günlərin bir günü cavan bir oğlana qoşulub qaçdı xaricə. Deyirlər ki, Qaraxanlı hələ də o qadınla xaricdə tez-tez görüşür. Qaraxanlı onun sayəsində şəhərdə fransız ətriyyatı mağazaları, apteklər açıb. Gözü doyur bəyəm, indi də girişib göydələn tikintisinə... Burdakı arvadı da öz kef-damağındadı. Qaraxanlının evinə yiyələnib, malına-puluna şərik çıxandan sonra restoranlarda sütül oğlanlarla oturub-durur.
***
Deyirlər, hərə bir cür bədbəxtir, bəlkə məni də bədbəxt edən nənəmin "məktəbi" olmuşdu. Hələ də dünyaya açıq gözlə baxmaq istəmirdim, bəlkə iş yoldaşım haqlıydı? Özümü bir kərə Qaraxanlının ixtiyarına verməklə nə itirəcəkdim axı?..
...Xoşavaz nənəm "Namus öyün güzgüsüdür",- deyərdi, özü "ər evi, gor evi" deyib, müharibəyə gedən ərinin yolunu ömür boyu gözlədi, belə şeylər ancaq nağıllarda olmuşdu. Mən birinci dəfə ailə quranda dedi: "Ərin aş yesə, aş yeyəcəksən, daş yesə, daş yeyəcəksən", bir də "duvaqla girdiyin evdən, kəfənlə çıxarsan". Amma elə bil bu sözü dediyinə görə özü də peşiman olmuşdu. Həyatın müqəddəs adət-ənələrinə kölgə salan arzuedilməz qanunları az deyil! Uşaq vaxtı köhnə komasında mənə danışdığı nağılların qəhrəmanı olan gözəl qızlar varlı-karlı oğlana deyil, onu tilsimləmiş qırxıncı otaqda saxlayan divin əlindən xilas edən igidə ərə gedərdilər. Yurdu dara düşəndə, el-oba susuz qalanda, o igid yaraq-yasağına qurşanıb, düşmənlə döyüşə atılar, suyun qabağını kəsən yeddibaşlı əjdahaları öldürərdi. Bəlkə mən hələ də o nağıllar aləmindəydim, iki dəfə ərə gedəndən sonra da "ağ atlı oğlan"ın yolunu gözləyirdim. Deyəsən, gərdişi-zəmanə yenə "... atın qabağına ət, itin qabağına ot qoyub"...
Varlı-karlı kişilərdən imtina etsəm də, hələ də məni qapısı tilsimlənmiş qırxıncı otaqda saxlayan divdən xilas edəcək o qoçağın sorağındayam.
...Nənəmin öyüd-örnəkləri həyatımın bünövrəsiydi, mənə uşaq çağlarımdan yedizdirdiyi tikə o qədər halaldır ki, məcburiyyət qarşısında qalsam belə, onun ruhuna xəyanət eləyə bilməzdim.
...Mən ömrüm boyu kasıb olmuşam. Necə deyərlər, birini tapanda beşini tapmamışam, amma utanmamışam da. Bəzən bir paltarı beş-on il geymişəm, buna görə sıxılmamışam, halallığı üstün tutmuşam. Xahiş edirəm, sizə dediklərimi, gəlişi gözəl sözlər kimi qəbul etməyin! Səmimiyyətimə inanmağınızı istərdim, vaxt olub ki, süpürgəçilik də etmişəm, ehtiyac üzündən koftalar, jaketlər toxuyub satmışam, utanmamışam, əllərimin qabarı, alnımın təri ilə qazandığım o quru çörək cücə-plovdan da ləzzətli gəlib mənə. Çünki belə tərbiyə almışam. Atam müəllim olub, anam evdar qadın, yeddi qız ovladının yeddisinə də ali təhsil verib, ev-eşik sahibi ediblər. Əkin-biçinlə, mal-qara saxlamaqla böyük ailəni dolandırıblar. Amma məni ayağım yer tutandan nənəm saxlayıb, anamın anası, hətta məni uşaq bağçasına, sonra da birinci sinfə nənəm aparıb. Nənəm onlara yük olmasın deyə, Xızı dağlarının ətəyindəki kəndimizdən Buzovnaya köçüb. Ona elə öyrəşmişdim ki, öz dərd-sərimi doğma ata-anama, bacılarıma belə deməzdim. Atam-anam dünyalarını çox erkən, nənəm öləndən bir neçə il əvvəl dəyişiblər. Bacılarımınsa öz qayğıları, dərd-sərləri başlarından aşır. Bir-birimizlə o qədər gec-gec görüşərdik ki, mənim həbs olunmağımdan indiyədək xəbərsizdilər.
Belə yaxşıdır, qoy heç bilməsinlər. Qoy qonum-qonşu onlara qatil bacısı kimi baxmasınlar.
***
...İkinci dəfə ailə qurduğum adam, mənim Şahmarım çox sakit, ağıllı oğlan idi. Maşınqayırma zavodunda fəhlə işəmişdi. Zavodda fəhlələr tətil etdiyinə görə işlər dayandırılmışdı. Özünü oda-közə vuran, pul qazanan adam deyildi. O günlər ailənin bütün ağırlığı mənim çiynimdə idi... Şahmar könüllülər dəstəsinə qoşulub müharibəyə gedəndən sonra düşünürdüm ki, görəsən, onu da itirsəm, mənim cavan həyatım necə olacaq? Qırx il cəhbədən geri dönməyən ərinin yolunu ölən günəcən gözləyən nənəmin sözləri yadıma düşürdü: "Bizim vaxtımızda əsgər namusuna göz dikəni, sataşanı çox ağır cəzalandırırdılar..."
Sanki evimiz olsun deyə Şahmar şüurlu surətdə özünü ölümün qoynuna atmışdı. Və onun məzarının üstündə əsgər yoldaşlarının havaya atdığı yaylım atəşlərinin tüstüsü çəkilməmiş bizə təzə mənzilin orderini gətirdilər. Kaş sağ qalaydı, mən yenə evsizliyə dözərdim. Ondan sonra qara libasımı əynimdən çıxarmadım. Bu qara rəngli libası zəmanə adlı amansız və insafsız hakim biçmişdi əynimə.
Çəkdiyim dərdlərinsə rəngi bilinmirdi, yox idi.
Hərdən öz-özümə Xaqaninin bir rübaisini pıçıldayırdım:
İki itən dürdən ürəkdə dağ var,
Ciyərim kababdı, ürəyim yanar.
Qoy deyim, eşitmək qüdrətin varsa -
İtən cavanlığım və ölən dostlar...
Köməyim isə göydə Allahım, yerdə öz əməyim olub. Heç vaxt, heç kimin qapısını döyməmişəm, hətta şəhid ailəsi olanda da. Heç kəsdən heç nə ummamışam. Döydüyüm ulu dərgahın qapısı olub, umacağımsa böyük Yaradanımızın mərhəməti. Həmişə tapdığım aza qail olub, "şükür Xudanın kərəminə" demişəm. Odur ki, nə dərgaha uzanan əllərim boş qalıb, nə də umacağımı ucalardan uca, bir olan mərhəmətli Allah məndən əsirgəyib!
Bircə arzum var, kaş ölməyəydim, haqqın-ədalətin zəfər çaldığı günü görəydim... Bir namərdin ucbatından qalan ömrümü həbsxana hücrəsində keçirmək istəməzdim. İndi yəqin sizi bir sual düşündürür, məni bu addımı atmağa kim və ya nə vadar etdi? Etiraf edim ki, bu qəmli hekayəti dinləmək sizin bir xeyli vaxtınızı alacaq.
Mənim namizədliyim irəli sürülmüş vəzifəni zəbt edəndən sonra evimə zəng edib, növbəti mənəvi zərbəni vurdular. Haqqımı tapdalayan adam telefonda gülə-gülə mənə yanıq verdi:
- Necəsən, ay namus, qeyrət dağarcığı? İndi təmiz namusunu quru çörəyinə yavanlıq elə ye, görək, doyacaqsanmı?
- Bilirsiniz nə var, mən ac deyiləm ki, qarnımı doyurmaq fikrində olam. Yemək hər yerdə var, qəlb aclığını doydurmaq müşkül məsələdir. Şükür olsun ki, könlüm də, gözüm də toxdur.
- Özünü sındırmırsan, bilirəm, amma yadında saxla, təkəbbür səni hər şeydən məhrum eləyib. İstəyirəm, gözün açılsın sənin, Cahan...
- Abırlı adam belə eləməz, professor. Məni rahat buraxın. Onsuz da dərdim özümə bəsdi. Yalvarıram sizə, məndən əl çəkin. Sizin ucbatınızdan əlacım ona qalıb ki, od vurub özümü yandırım...
Deyəsən, daha söz tapa bilməyib, çarəni telefonu qapamağda gördü.
Kaş ağlını başına yığıb məndən əl çəkəydi...
...İnanın, mən kobud, acıdıl deyiləm. Hamı ilə "qadan alım"la, "başına dönüm"lə danışıram. Ürəyim yuxadır, heç kəsin dərdinə, ağrı-acısına biganə deyiləm. Amma o ilan adamı əlimlə parçalayıb tikə-tikə doğrayardım... Uf demədən... və inanıram ki, bir gün o, əməllərinin hesabını verəcək, mütləq verəcək. Başqa cür ola bilməz... "
Birinci hissənin sonu.
İ K İ N C İ H İ S S Ə
Hə, biri vardı, biri yox... Biri vardı, biri yox... Deyəsən, axı bu qadın nağıl danışır mənə, - düşündü Adil Hüseynli, - amma bu dəftər lap yerinə düşdü, pensioner adamam, bu gündən belə heç nəyim olmasa da, vaxtım bol olacaq. Elə bu cür dəftər-düftərdən oxuyub günün ağzını boza verərəm, çıxıb gedər. Şahin Verdiyev demiş, fərasətim olsa, Cahanın "Könül dəftərinə" bədii don geyindirərəm, olar roman. Mənə daha nə lazımdı ki... Elə bil Adil Hüseynli özü-özü ilə məzələnirdi. Düşüncəsini qıdıqlayan yumor açıq-aşkar görünürdü. Və yəqin elə buna görə də dodağı qaçdı. "Könül dəftəri"ni məmnuniyyət hissi ilə əl çantasına qoydu ki, gedəndə evə aparsın. Mabədini oxumaq üçün...
***
Hə, biri vardı, biri yoxdu, bu dünyada Cahan adlı qadın vardı... "Nağıl olan yerdə, ağıl da olar" demişlər. Belə bir deyim, yaxud söz varmı, ya elə indicə ağlına gəlir? Kəsdirə bilmir... Cahan hərdən özünə çəkiləndə, axıb beynini dolduran düşüncələr seli ona uzaq illərdə əbədi yuva salan uşaqlıq nağıllarının sehrini də gətirir. Həmin o sehrli nağıllar uzaq illərdən yaddaşına daşınanda gah sehrlənir, gah sevinir, gah da elə uşaq vaxtında olduğu kimi, qorxub üşənirdi. Amma bütün hallarda nağıl adamlarının yerinə qoyurdu özünü və məhz onlar kimi güclü, ən keçilməz məqamlardan salamat çıxmaq gücündə olmaq istəyirdi.
Yeddi-səkkiz, bəlkə də on yaşı olarkən Xoşavaz arvadın düzüb-qoşduğu cinləri, şeytanları, divləri, xortanları yuxusunda görərdi. Onu qəribə məxluqlar dövrəyə alıb, zurna-balaban çalır, qəhqəhə çəkir, rəqs edirdilər. Onlar Cahanla adam dilində danışırdılar. "Bu gün sənin həm toyundur, həm də vayın, biz sənin qanını içəcəyik..." Biri deyirdi: "Mən isə sənin ruhunu boğacağam..." Divsə - bəlkə bu heç adına div deyilən o əcaib heyvan deyildi, özgə planetdən gəlmiş təpəgözün biriydi, tünd qırmızı qiyafəyə bürünmüşdü - hərdən nərə çəkib, vahiməli səslə: "Mən sənin ürəyini şişə çəkib bişirəcəyəm. Elə başını-döşünü də ləzzətlə yeyərəm..." - deyirdi. Cahan vurnuxurdu, qaçmaq istəyirdi, di gəl ki əcinnələrin əhatəsindən qopa bilmirdi. "Kömək edin!" deyə qışqırsa da, səsi çıxmırdı. Elə bil dili tutulmuşdu. Bədənindən soyuq tər axırdı, belə anda bəzən diksinib, yuxudan oyanırdı, bəzən də ağsaçlı nurani bir kişi peyda olub onu adamyeyənlərdən xilas edirdi.
Böyüyüb yaşa dolandan sonra da hərdən o yuxuları təkrar görürdü. İçərisini bürümüş müdhiş qorxu canından çıxmırdı. Ən qəribəsi də bu idi ki, Cahanın gündüzlər öz çevrəsində gördüyü adamlar gecələr əcaib-qəraib şəkildə yuxusuna girirdilər. Bir dəfə də yuxusunda qırmızı sifətli bir div onu lüt-üryan bərli-bəzəkli yatağa uzatmışdı. "Demə, sənin ürəyindən də, başından da ləzzətli yerin varmış... sən gözəlsən, elə bil bədəninə insan əli toxunmayıb, sən hələ korlanmayıbsan, gəl mənim arvadım ol!"
Cahansa göz yaşı tökə-tökə ona yalvarırdı:
- Mən üçüncü dəfə ərə gedə bilmərəm... Divdən div törəyər, mən isə insanlara zülm edən div doğa bilmərəm. Gedin, özünüzə başqa kölə axtarın!.."
Sonra qırmızı div hirslənib yeddi başlı əjdahaya dönürdü. İlan kimi onun çılpaq bədəninə sarmaşırdı. Cahan ona müqavimət göstərmək üçün güc axtarırdı:
- İnanın, bu iş sevgisiz mümkün deyil!"
- Yalan danışırsan, iki dəfə ərə gedibsən, ikisində də ortada sevgi-filan deyilən şey olmayıb.
- Sən bunları hardan bilirsən?
- Çünki ikinci dəfə məndən qorxduğun üçün tələsik ailə qurdun!
- Pərvərdigara, özün mənə rəhm elə! Demək yenə də sənsən, bəs niyə bu kökdəsən, sən adamsan, yoxsa heyvan?
- Mən insan övladıyam, canım, bu dünyadan istədiyim kimi zövq almaq üçün hər dona girirəm... Sən isə məni cin atına mindirdin, buna görə də ömürlük qəsrimdə əsir olacaqsan! Bax, yaxşı bax, buranın Tac-Mahaldan nəyi əskikdir ki?
Cahanın qorxudan səsi titrəyirdi, amma birdən dəli kimi qəhqəhə çəkib güldü, sonra dedi:
- Canım, sən bu dünyadan zövq almağı yaxşı bacarırsan. Amma mən... mən bir az üşüdüm, bu mərmər saray məgər yay-qış belə soyuq olur? Axı sən mənə bir dəfə Parisdən sarı paltar gətirmişdin. Əvvəl ver, mən onu geyinim, sən də... sən də bir bax, sonra, gedib duş qəbul elə, bədənindən çox pis tər iyi gəlir... Ondan sonra baxarıq məndən necə zövq alacaqsan!
- Haa, ha, sən gülməli söz danışırsan, mən hər gün iki dəfə çimirəm, hələ bir mənim saunama bax, beləsi dünyanın heç yerində yoxdur...
- Bəlkə bu çürümüş iy sənin içindən gəlir? İçini Tanrı sevgisiylə doldur, o zaman o pis qoxu çəkilib gedəcək...
- Baxıram sən hələ də düzəlməmisən, köhnə Cahansan! Öyüd verməyi, namusdan, vicdandan danışmağı tutuquşu kimi əzbərləmisən... Sanki bu dünyaya ikinci dəfə gələcəksən. Səni üşüdən bu soyuq divarlar deyil, içində hər gün, hər saat haqq-hesab apardığın yoxsulluqdur.
Sonra o, qarnının tüklərini qaşıya-qaşıya paltar dolabına sarı addımladı. Toyuq zibillikdə eşələnən kimi orada qurdalandı.
Cahansa durub barmaqlarının ucunda pəncərəyə yaxınlaşdı, tül pərdəni çılpaq bədəninə bürüyüb, özünü bayıra atdı və quş kimi göydə bir pərvaz elədi.
Onun içi, doğrudan da, hava ilə doluydu. Göydə şar kimi fırlanır, hara düşəcəyini bilmirdi. Daha qorxu-hürküsü canından çıxmışdı. Düşünürdü ki, uzaqbaşı bu hündürlükdən yerə çırpılıb öləcək. Amma nə yaxşı ki, bətnini murdarlanmaqdan xilas etdi. Ruhunu məğlub olmağa qoymadı. Birdən yaşıl çəmənlikdə qollarını göyə açıb onu gözləyən ağsaçlı nurani kişini gördü. İlahi, bu onun gənclik illərində xəyallarında canlandırdığı ucaboy cəngavər idi; görəsən, niyə belə qocalıb? Axı bu kişini xeyli vaxt əvvəl yuxusunda cavan görmüşdü... Cahan qollarını quş qanadı kimi geniş açıb nurani kişinin ağuşuna qondu. Yuxudan oyananda içində qəribə bir peşimançılıq və təlaş vardı.
Onu öldürəydim gərək, yuxuda ilan öldürmək düşməndən qurtulmaqdı. Demək, düşmən yaşayır... Aman Allah, mən bu ilanın fitnə-felindən necə qurtarım? Necə?..
***
Cahanın ömrü qorxulu nağıldı ki durub. Belə kədərli həyata (hər halda onun dəftərindən belə anlaşılır) qorxulu nağıldan özgə nə ad vermək olar?...
Qoca hakim çənəsini ovcuna alıb, əhvalatın davamını həyəcan və sonunu səbirsizliklə gözləyirdi. Düşünürdü: "Cahanı cinayətə təhrik edən təkcə Qaraxanlıya olan nifrəti idimi?" Axı hər bir qadın kimi o da bu dünyaya sevib-sevilmək üçün gəlmişdi. İşgəncələr içində yaşamaqdan bezmək, ya da kimisə öldürmək üçün deyil! Bu dünyada əsl fədakarlıq nədir, görəsən? Yaxşı ad qazanmaq xatirinə ömrün sonunacan əzaba qatlaşmaqmı?.. Özünü unudub, özgənin xoşbəxtliyi naminə çalışmaqmı? Bəlkə elə özünü kortəbii şəkildə zamanın ixtiyarına vermək, axınına buraxmaq hər şeydən daha yaxşı olardı?
O oxuyub çevirdiyi vərəqlərə dönə-dönə sığal çəkir, elə bil həyatın dibinə sürüklənmiş tənha qadının saçlarını sığallayıb ona ürək-dirək verirdi. Qadın sonra belə yazırdı:
- "Mən uşaq ikən uzaq qohumlardan gözəl bir qadın tez-tez nənəmə baş çəkməyə gələrdi. Uşağı olmadığı üçün əri onu boşamışdı. Bir müddətdən sonra qonşuluğumuzda arvadı rəhmətə gedən, dörd uşaqla dul qalan bir kişiyə ərə getdi. Xətri mənə çox əziz olan qadını ərə gedəndən sonra dindirmək belə istəmirdim. O zaman mənim aləmimdə hər qadın həyatında bir dəfə ərə gedirdi, yalnız bir kişi üzü görürdü... İki kişiyə ərə gedən qadına pis baxırdım. Elə bil o gözəl qadın barədə belə düşündüyümə görə Allah mənə cəza verdi. Sonralar onun necə fədakar, qeyrətli qadın olduğunu görüb utandım. O dörd südəmər körpəni doğma balası kimi böyütdü, yurd-yuva sahibi etdi. İndi həmin uşaqlar bu fədakar qadını başlarının tacı bilirlər, doğma anaları kimi sevirlər.
Bəs, görəsən, özünü doğma övladının səadəti naminə qurban verərək, təkrar ailə həyatı qurmaqdan vaz keçən bu zavallı qadını ciyərparəsi niyə arayıb-axtarmır?
Hər şeydən küsmüşdüm, hamıdan küsmüşdüm... Yalnız tək-tük yaxşılıqlar həyat tutalğacı kimi məni yaşadırdı.
Mən bu dünyanın adamı ola bilmədim, dünya da məni qəbul etmədi, qəriblik duyğusu içində yaşayıram. Bəzən oğluma da yazığım gəlir, onun da bu dünyada qərib olacağından qorxuram. Qəriblik duyğusu şər qarışan vaxtın darlığı kimidir. Günün şər qarışan vədəsinin gətirdiyi sıxıntını yəqin ki siz də yaşamısınız. Fikirləşin ki, bütöv bir insan ömrünü həmin sıxıntı altında yaşayan bir qadın var. Mənim sizdən umacağım, daha doğrusu, insan kimi qəlbinizdən, yazıçı kimi qələminizdən yeganə umduğum şey - ŞƏR pəncəsində əzilən bir ömür haqqında təsirli bir əsər yaratmanızdır. Mənə ömrümdə ən gözəl təsəlli həmin kitab olacaq. Bu barədə az sonra sizə söhbət açacağam...
İnsan həyatının hər anı bir yaşantı parçasıdır. Ən dəhşətli an, ən qorxulu yaşantı haqsızlığa qarşı gücsüz olduğunu görməkdi. "Dünya elə bir gimnastika zalıdır ki, biz ora güclü olmaq üçün gəlmişik", - hərdən hind filosofuna aid olan bu kəlmələri təkrar edə-edə özüm-özümü güclü olduğuma inandırmağa çalışırdım. Bu yalançı, bəlkə də süni ovqatın dərinliyində gizlənmiş faciəni ağlıma belə gətirmirdim.
Həyatım mənəvi vuruşmalarda, yaşamaq uğrunda mübarizələrdə keçsə də, məni qatilə çevirəcək bu dəhşətli ovqatı o günə kimi yaşamamışdım. Yaşadım və məğlub oldum, həm də özümü məhv etdim. İndi yaşayan mən deyiləm, əvəzində başqa mən yaranıb, sizə məktub yazan da mənim təzə yaranmış mənimdir... Hərdən düşünürəm ki, bəlkə mən səhv elədim, başqaları kimi mən də firavan, rahat yaşaya bilərdim, əgər boyun əysəydim, şəxsiyyətimi alçaltsaydım. Mənim yerimə akademik Qaraxanlının təyin elətdirdiyi o kök qadının heç vaxt maddi sıxıntısı olmamışdı. Təkcə o vəzifəni ələ keçirməkdən savayı heç nə barədə düşünmürdü. Məgər bir vəzifəyə görə qadınlıq ləyaqətini o cür alçaltmağa dəyərdimi? Məncə, yox!
Ən maraqlısı və dəhşətlisi odur ki, bu cür qadınların hansı yuvanın quşu olduğunu bilə-bilə, kişilər onlara hörmət bəsləyir. Hətta ölkənin mətbuatı onları müxtəlif pozalarda çəkilmiş şəkilləri ilə gündəmə gətirir. Mənim kimilərini isə gah yel dəyirmanı ilə döyüşən Don Kixotun, gah da tək-tənha uzaq bir adada yaşayan Robinzon Kruzonun qadın variantına bənzədirdilər.
Görəsən, təmiz, namuslu yaşamağın nə mənası var? Təmiz ad naminə bu qədər əzab-işgəncə çəkməyə dəyərdimi? Necə fikirləşirsiniz, bu barədə düşünməyin vaxtı deyilmi?
...Bəzən böyük cinayət əməli edənlər öz cinayətini "filosof soyuqqanlığı" ilə pərdələyirlər. Öləcəyini bilən adamın yaşadığı cəmiyyətdə naqisliklə ad-san qazanması yaxşılıqları ölümə məhkum edir.
...Bəlkə adına vicdan deyilən o gözəgörünməz içimizdə olmasaydı, yer üzündə təmizlikdən, saflıqdan zərrə qədər əsər-əlamət qalmazdı. Baxın, məncə daxili azadlıq eşqi adamın ruhunu alınmaz qalaya çevirir, hücuma məruz qalanda zədələnsə də uçulub-dağılmır, qəbahət sahibləri başlarını onun sərt divarlarına vurub, sındırırlar.
***
Bu dünyada yalnız heyvan xislətli adamlar öz talelərindən söz açıb danışmırlar... Onlar üçün adamı keçmişlə bağlayan, ömrümüzün-günümüzün ötüb gedən anlarına ayna tutan acılı-şirinli heç bir xatirənin dəyəri yoxdur.
...Mən taleyə inanan və ona qane olan insanam. Çünki bəlkə bu dünyada məndən çox tale ilə döyüşən olmayıb. Amma həmişə o qalib gəlib. Görünür, taleyə hökm etməyi bacarmaq adamdan fitri istedad tələb edir. Desəm ki, taleyim həmişə bəd gətirib, nainsaflıq olar. Amma bu da bir həqiqətdir ki, mənim könül dəftərimin səhifələrinə kədərli anlarım sevincimdən daha çox yazılıb. Kələ-kötürü hamarından çox olan ömür dolanbaclarında qarşıma çıxan, büdrəyəndə qolumdan tutan, ağlayanda gözlərimin yaşını silən, dar günümdə mənə mənəvi dayaq olan yaxşı insanlara minnətdaram.
Hər bir insanın həyatda borclu olduğu müqəddəs varlıqlar mövcuddur. Mən ilk öncə Tanrıma borcluyam: məni yaratdığına, ağıl, düşüncə, ürək verdiyinə, həmişə səsimi eşidib yar olduğuna görə. İkincisi, məni dünyaya gətirən valideynlərimin və uşaq çağlarımdan tərbiyəmlə məşğul olan nənəmin əziz ruhlarına borcluyam. Uşaq çörək təknəsində gəlməmiş xəmir kimidir. Onu necə yoğursan, necə kündələsən, təndirə necə yapsan, elə də bişəcək. Kütə də gedə bilər... Ya yumşaq, ya da bərk çıxa bilər. Mayamın saflığına, südümün təmizliyinə görə özümü xoşbəxt hesab edirəm. Sonra müəllimlərimə borcluyam, həm orta məktəbdə, həm də universitetdə böyük ləyaqət sahibi olan, xeyirxah ziyalılardan dərs almışam. İNSAN həyatı yola bənzəyir, biz özümüz də bilmədən bu yolla finiş xəttinə doğru tələsirik. O son məqama çatanacan qırmızı və yaşıl işıqlardan keçməli oluruq. Elə insan həyatının pisini, yaxşısını da bu işıqlar həll edir. Yaşıl işıqları qırmızılarından çox olan yollar daha hamar, maneəsiz olurlar. Qanqırmızı işıq seli ömür yolunu nahamar, çala-çuxur edir, həyat üçün təhlükəli uçqunlar yaradır. Mənim ömür yolumu bir qırmızısifət əjdaha kəsərək sonumu fəlakətə caladı. Ömrümün əsas hissəsi səhər-axşam Allahdan səbir diləməklə keçib və bir vaxt ayılmışam ki, yaşım qırxı ötüb...
***
...Demə qorxduğum şey bu ərəfədə başıma gələcəkmiş və mən əlli yaşımı həbsxanda qarşılayacağammışam.
Hər şey bir anda, bir göz qırpımında baş versə də, içində zəhər tuluğu gəzdirən o qara gözlüklü ilanın - akademik Aşur Qaraxanlının pis niyyəti, murdar nəfəsi ucbatından uzun müddət ona qarşı bəslədiyim nifrət hissim öz məcrasından çıxmışdı...
Yeganə oğlum - Taleyim hərbi xidmətə yola düşməzdən qabaq sevdiyi qızı - Nərgizi mənimlə tanış etmək üçün iş yerimə gətirmişdi. Nərgiz ali təhsilini başa vurub, öz bacarığı ilə aspiranturaya qəbul olmuşdu. Gözəl qız idi, elə bil Tanrı onu oğlum Tale üçün yaratmışdı. Biz üçümüz yumşaq divan- kreslo qoyulmuş foyedə söhbət edirdik. Oğlumun əsgərliyə yollanmasından bir ana kimi kədərlənsəm də, onun sevgilisi ilə yaxından tanış olmaq qəlbimi fərəh hissiylə doldurmuşdu.
Birdən kənardan kiminsə bizə baxdığını hiss etdim. O idi, daş pilləkənin üstündə dayanıb gözlərini bizə zilləmişdi. Bədənimdən gizilti keçdi, oğlum mənim nə hala düşdüyümü hiss etmədi, Nərgizi isə qadın intiusiyası aldatmamışdı. Taleyi harasa getmək bəhanəsi ilə tələsdirdi.
- Gəldik ki... - ilk andan gözəçarpan utancaqlığından abırlı-həyalı qızın üzü daha da qızardı.
- Başa düşürəm, siz yəqin harasa getməyə hazırlaşıbsınız?- dedim və onları çıxıb-getməyə tələsdirdim.
Axı bu cavanlar hardan biləydilər ki, o ilan adamın soyuq baxışları iyirmi ildən çoxdur ki, məni təqib edir, bəli, bu sizin artıq yaxşı tanıdığınız Aşur Qaraxanlı idi. Daha öz imzasının altından fəxrlə "Akademik" yazan bu rüsvayçı alim hər zaman olduğu kimi insitituta tez-tez gəlir, yerli-yersiz direktorumuzun işinə müdaxilələr edirdi.
Qocalsa da yenə gözü məndəydi. Onun bu inadkarlığı məni hiddətləndirirdi.
Oğlumu iki-üç gün idi ki, hərbi xidmətə yola salmışdım, o yenə həyasız baxışlarıyla kabinetimə soxulub başımın üstünü kəsdirdi:
- Hə, deyəsən, oğlun o gün səni gözəl-göyçək bir qızla tanış etmək üçün bura gəlmişdi. Göz dəyməsin, o suyuşirin qız da sənin kimi gözəldir. Düz deyirlər, gəlin ocağa çəkər. Allah xoşbəxt eləsin! Deməzsən kimlərdəndi, valideynlərini tanıyırsanmı?
- Nəyinizə gərəkdir, Aşur müəllim, anket-zad doldurmursuz ki? - adətim üzrə onunla acıqlı danışdım, istədim ki, pərt olsun, tez çıxıb getsin, amma gördüm ki, o həyasızcasına mənə baxıb gülümsünür, qəzəbimi cilovlaya bilmədim, dedim:
- Mən bura işə düzələndə, kiçik elmi işçiydiniz, elmlər namizədi, elmlər doktoru oldunuz, professor adı aldınız, indi də guya akademiksiniz. Amma heç bir titul ixtiyar vermir ki, şəxsi işlərimə qarışasınız.
O gözü hədəqədən çıxa-çıxa dedi:
- Elə bu xasiyyətlə iki kişini bədbəxt edib, o dünyaya yola salmısan. Amma üzünə baxan adam elə bilir ki, göy üzündən enmiş mələksən, qulağını aç, yaxşı dinlə, Cahan xanım, sən özün elmdə də irəli gedə bilmədin, həyatda da, heç olmasa qoy oğul-uşaq bir yana çıxsın. Ona görə soruşuram ki, bəlkə ailənizə nəsə bir köməyim dəydi.
- Axı siz kimsiniz? Nə haqla bu fikrə düşübsünüz? - deyə çığırdım. Bir az duruxub gözümün içinə baxdı:
- Deyirəm, səndən bir şey çıxmadı, nə olar, gənclərə kömək edərik, əl tutarıq. İndi gənc alimlərə ehtiyac var. Axı heç kim elm dalınca getmir. Gəlinimiz necədi, maraq göstərir elmə? Yaxşısı budur, bu barədə düşün, yoxsa sənin quraşdırdığın romanın arasını açan kimdi...
Səbrim tükənmişdi, daha səsimi başqalarının eşitməyindən də çəkinmirdim:
- Nə özümün, nə mənə bağlı bir kimsənin əldəqayırma akademik köməyinə ehtiyacı yoxdu. Xahiş edirəm, məni dinc buraxın!
- Sən mənə əldəqayırma akademik deyirsən? Yaxşı, Cahan xanım, sənə buracan dözdüm, bundan sonra özünü gözlə!
Onun qarşısından geri çəkilmək istəmirdim. Buna baxmayaraq beynimdə dolaşan təhqiramiz sözləri boğub dilləndim:
- Hədə-qorxu gərək deyil, əlindən gələni beş qaba çək.
- Çəkərəm, çəkərəm. Onsuz da acın birisən. Beş qabın hamısını özün yeyərsən, bir tikə də verərsən təzə gəlinə...
- Həddinizi aşmayın, - dedim, - illərlə ac qalaram, sizin kimisinə əl açmaram...
O, fısıldaya-fısıldaya çıxıb getdi. İnsan bu boyda ömür yaşaya, üzündə bir damcı abır-həya suyu olmaya...
- Dəhşətdi, vallah...
***
İşdən tələsik çıxıb dəniz kənarına getdim. Hirsim soyuyunca gəzib dolaşdım. Bir neçə gündən sonra oğlum - Taleyin xidmət etdiyi hərbi hissəyə, andiçmə mərasiminə getdik, Nərgizlə birlikdə. Fürsət düşdü, qızla xeyli dərdləşdik. Şəhərə qayıdanbaş ona təklif etdim ki, gəlib mənimlə qalsın, indi kirayədə yaşamaq çətindi, günü-gündən qiymətlər kəlləçarxa çıxır. Yəqin rayonda yaşayan ata-anası boğazlarından kəsib Nərgizə göndərdiyi kirayə pulunu asan qazanmırdılar. Həm də şəhər mühitidi, gözümün qabağında olması yaxşıdı. Təklifim Taleyin də ürəyindən olmuşdu. Beş-altı aydan sonra ongünlük məzuniyyətə gələndə "Göy məscid"ə gedib mollaya kəbinlərini kəsdirdim. Payızda Tale hərbi xidməti başa vuracaqdı, əməlli-başlı toy edəcəkdim. Deyəsən, yaradan məni darlıqdan qurtarır. Balamı ev-eşik sahibi etsəydim, qəlbim rahat olardı. Nəsə, Allah Kərimdi. Nərgizin ata-anası cehiz almaq üçün pul gətirəndə almadım, dedim mənim gəlinimdən başqa iki qızınız var, Nərgiz mənlikdi, siz o biri qızların gələcəyini düşünün...
***
Bir dəfə Nərgiz institutdan evə çox məyus döndü. Mobil telefonuna tez-tez zəng gəlirdi. Amma o, ürkək gözlərini mənə dikib, zənglərə cavab vermək istəmirdi. Dedim, ay qızım, bəlkə Taledir zəng edən, niyə cavab vermirsən? Dedi, yox, Cahan ana, bu zəng edən hər kimdirsə, nömrəsini gizlədir.
Oğlumla gəlinimin bir-birinə sevgisi, sədaqət və etibarı mənə intəhasız bir inam, güc bəxş etmişdi. Axır ki nömrəsiz zənglərin sahibinin kim olduğunu bilib çaşdım, əlim-ayağım yerdən üzüldü, damarımda qanım dondu:
- Hə...Necəsən, ay Cahan xanım, əldəqayırma akademik dediyin adam istəsə, sənin o təzə-tər Nərgiz gülünü kolundan qoparıb, bircə anın içində istədiyi büllur güldanın içinə qoya bilər?
- Yooox! - dedim, - bu ola bilməz!
- Bir az səbir et, mən sənə Parisdən - Eyfel qülləsinin təpəsindən zəng edirəm. Növbəti dəfə burdan Nərgizin səsini eşidəcəksən! Neynim, sarı gəlin, axı mən sənə dünyanı vermək istədim, sənsə nağıl oxudun, dünya elə mən özüməm deyib, rişxənd elədin. Bu dünyada nə mey gördün, nə meyxanə... Nərgiz çox cavandır, gəl sən onu da özün kimi tərkidünya etmə!
- Kəs səsini, alçaq, bir də onun adını tutma! Yoxsa...
- Yoxsa nə? Məni də cəhənnəmə vasil elədiyin ərlərinin yanına göndərəcəksən? Sənə bir söz deyəcəm, alimlər sübut eləyib ki, iki əri özündən qabaq ölən qadının mütləq əlacsız bir xəstəliyi var... Özünü hazırla, bu dəfə sənin dərdinin dərmanını tapıb, gətirəcəyəm.
O gün qərara gəldim ki, Nərgizə hər şeyi açıb danışım. Örtülü bazar, dostluğu pozar... Qoy hər şeyi bilsin - İblisin soyundan dönüb, guya adam olub, adamlar cərgəsinə qoşulan murdardan özünü qorusun!
Qız məni dinləyib:
- Arxayın ol, ana, akademik lap şah olub, mənə dünyanı versə belə Taleyə dönük çıxmaram. Bir də sən mənə analıq etmisən, bu haqqı-sayı itirən nankor olar. Sizi itirmək fikrim yoxdu. Amma bu gün... - deyib kövrəldi,- bu gün mən ən yaxın rəfiqəmi itirdim.
Mən ondan "niyə", deyə xəbər alanda, yanağına süzülən göz yaşlarını silib, özünü ələ aldı və titrək səslə dilləndi:
- Neçə gün idi deyirdi, mən müasir həyatla ayaqlaşmıram, köhnə fikirli olduğuma görə qınayırdı. Bu gün hər şey aydın oldu, demə o zəng eləyən kişi xaricə yola düşməzdən qabaq rəfiqəmlə görüşüb... O mənə: -Nərgiz, bacım, sən böyük bir xəzinə tapmısan, xanım ömrü sürəcəksən, belə xəzinəni əldən çıxarmazlar, bu gün-sabah başını qoyacaq yerə, ağlını işlət, evin, maşının, qızılın-brilyantın, banklarda pulun olandan sonra istədiyinə ərə gedərsən... Təki bircə hə de... - deyəndə elə hala düşdüm ki, ətrafdakı adamları da görmürdüm. Dedim: "Ay qız, sən ağlını itirmisən, yoxsa məni ələ salırsan? Əgər könlündən keçirsə, özün get!.." Qayıdıb mənə nə desə yaxşıdır? "Nərgiz, o məni aparmaq istəsəydi, dərhal gedərdim, gözü səni tutub. Sən hə de, peşman olmazsan". Ona dişimin dibindən çıxanı dedim.
- Əcəb eləmisən! Sən çox fikir çəkmə, qızım? Dünya çaqqal-çuqqalla doludu. Onlara görə biz öz namusumuzu itə ata bilmərik ki... Amma gərək bu söz-söhbətdən, hərəkətdən Tale xəbər tutmasın. Cavandı, beyni qandı. Eşidər, əlindən xata çıxar. Bir dəyyusa görə niyə gül parçası kimi oğlan türmədə çürüsün. Yəqin Allah bir yol göstərər...
- Yaxşı ana, - Nərgizin son sözü bu oldu. Nəsə qəhərləndim. Ürəyimdə: "kərəminə şükür, İlahi. Nə yaxşı ki, balamın ürcahına belə təmiz mələk çıxartmışan..."- dedim.
Nərgizdən arxayın olsam da, ancaq şübhələr qurd kimi ruhumu gəmirirdi...
***
Adil Hüseynli dəftəri bükdü, eynəyini çıxarıb stolun bir kənarına qoydu. Alışan gözlərini ovuşdurub uca səslə:
- Atana lənət sənin, - dedi, - xırda bir təqsir üzündən yetim-yesirin boynunun kökünə on il nallayırıq gedir. Halbuki, dünyada məhkəməsiz-filansız uf demədən güllələnməli nakəslər var... - Və oxuduğu əhvalatın təsirindən xırman öküzü kimi yorulmuş bədənini divana yıxıb gözlərini qapadı. İndi o oxumasa da kədərli hekayəti gözüylə görür, bütün duyğuları ilə hiss edirdi.
...Cahanın içində hər şey alt-üst olmuşdu. Ona elə gəlirdi ki, bəlkə elə beləydi, Nərgiz qəfəs quşu kimi çırpınır, imdad diləyir. Cahan çıxış yolu axtarır. Fikir əlindən dərya qırağına qaçır. Budur, o yenə sahildədi, dəniz qırağında. Bura necə gəldiyini, nə vaxt gəldiyini özü də bilmir. Coşqun dəniz üfüqə qədər uzanıb gedir. Tələbə vaxtı seçib-bəyəndiyi müdrik kəlmələri, demək olar, hər gün gündəliyinə yazırdı. İndi tənha bir guşəyə çəkilərək, boş oturacaqların birində əyləşib, cildi çoxdan köhnəlmiş dəftərçəsini çantasından çıxarıb vərəqləyir. Sanki axtardığı çıxış yolu oradaydı: "Dəniz - hətta sahilində gəzib-dolaşan adamlar üçün cəsarət tərbiyəçisidir". Bunu hansı kitabdan köçürmüşdü? Xatırlamırdı. Dənizə, şahə qalxıb sahilə çırpılan dalğalara baxdı. Dəftərdəki dəniz haqqındakı şeiri sonuncu dəfə bəlkə on il bundan qabaq oxumuşdu...
Danış, dəniz dostum, sahil qardaşım,
sən də qağayı bacım, uç yaxınıma!
Dərdimi-sərimi siz bilirsiniz,
Mənə öyüd verin, təsəlli verin.
Ruhuma güc verin, qəlbimə qüvvət...
Əzəldən taleyim qara yazılıb,
poz, alın yazımı, ana Təbiət,
payızda hər şeyi pozduğun kimi...
(küləyinlə süpür, yağışınla yu...)
Sonra da təzədən, təzə səhifədən
bəxtimi ağappaq kağıza yaz, sən
qışın uğuruna qar yazdığın tək,
yaz arzum, istəyim göyərsin mənim,
baharda torpağı göyərtdiyin tək.
Mən də bir qadınam taleyim qərib,
Bəlkə taleyimi Tanrım göndərib,
onun yazdığını pozmaq çox çətin!
Bəlkə Tanrı elə bu dərdi-səri
mənim kimilərə məlhəm göndərib?!
Nə edim? Səbrim tükənib daha!
Ümidimin şamı qalmaz sabaha,
Əriyib hədər... bitər,
Daha bu acı həyat, yetər -
Əzabı ölümdən betər.
Dəniz dostum, sahil sirdaşım,
qağayı bacım, mənə cavab verin,
Mənə ...yol göstərin!"
Cahanın kədərinin sərhədi yox idi: "Kaş düşüncələr, xəyallar maddi olaydı, onda mən hamıdan varlı olardım..." "Bu nədi belə? Deyəsən axı, başıma hava gəlir?!" Ayağa durdu. Küləyin qoparıb atdığı xan çinar yarpağı ayağı altında xışıldadı. Sanki yarpaq ona təsəlli verir, yer üzündə tamamilə tənha olmadığını qadının yadına salırdı. Qəribədir, at ayağının tappıltısını eşitdi. Diksindi. Fayton keçirdi. Faytonda oturmuş oğlanla gənc qız bir-birinə qısılıb, gözlərini irəlidəki sonsuzluğa zilləmişdilər.
Elə bil dünyanın onlara dəxli yoxdu. Nəyi xatırladısa, çantasını qurdaladı.
Nərgiz səhər evdən çıxanda telefonunu evdə qoymuşdu, unutmuşdumu, yoxsa ona edilən zənglərdən bezib usanmışdımı? Gəlinin telefonunu götürüb çantasına qoymuşdu, bəlkə institutda görüb verər. Əli telefona toxunanda üşənən kimi oldu. Birdən o şərəfsiz zəng etsə... Allah, sən özün xeyirə cala... Telefon zəng çalırdı... Qıza SMS göndərmişdilər...
"Nərgiz xatun, səni rəfiqənlə barışdırmaq istəyirəm. Şənbə günü "Gənclik" metrosunda "MakDonalds"ın qarşısına gəl. Gəlsən hədiyyən qəttəzə "Leksus" olacaq. Qərar ver, sonra mənə zəng et!"
Cahan nə edəcəyəni bilmirdi. "Bu əbləhin cavabını özün ver, İlahi. Yenəmi abrını ətəyinə büküm. Abrı varmı? İyirmi ildi üzünə itin sözünü deyirəm... Abır-həyası olsaydı, əl çəkərdi... Bəlkə ondan şikayət edim. Bu müsibətin sonu olacaqmı?! Başıma haranın külünü töküm?"
Dəniz on addımlığında kükrəyirdi, sahilə çırpılan dalğalardan qopan duzlu damcıları külək Cahanın durduğu yerəcən sıçradırdı. Damcılar tək-tək onun alnına, üzünə toxunur, elə bil onu yuxudan ayıldırdı. "Axı niyə, nə üçün siz mənə belə qiymətli hədiyyə vermək istəyirsiniz, mənim həyat yoldaşım əsgərdir, vətənin keşiyində dayanıb. Sizə ayıb deyilmi..." - Cahan bu sözləri yazıb göndərdi. Bir azdan yenə Nərgizin telefonu zəng çaldı. Yanılmamışdı, qəlbinin künc-bucağında bir fikir baş qaldırmışdı: "Bəlkə, Qaraxanlının son məqsədi Nərgizi toruna salmaq deyil, bu minvalla mənə yol axtarır?" Qaraxanlı yazırdı: "Məncə, sən daha qiymətli hədiyyələrə layiqsən!.. Mənimsə umduğum nə sənin gözəlliyindi, nə də cavanlığın, inan mənə quzum, gəldiyin kimi də gedəcəksən!" Şübhələrində haqlı idi. Daha hər şey gün kimi ona aydındır. "Demək, yanılmamışam, onun məqsədi məni ram etməkdir... Əgər bilsəydim, mənim bu gün "ağ bayraq" qaldırmağım hər şeyi həll edəcək, bu addımı atmaq barədə düşünərdim... Bəs sonra vicdan əzabıyla yaşaya biləcəyəmmi? Oğlumun, gəlinimin üzünə dik baxa biləcəyəmmi? Bəlkə Qaraxanlı illərin heyfini almaq, məni əsarətdə saxlamaq üçün planlar qurub. Yox, heç bir kişi sevdiyi qadını bu qədər ucuz tutmaz... Qaraxanlının mənə münasibəti sevgidən çox qisasa bənzəmirmi? - deyə düşünən Cahanın fikrindən keçdi: bəlkə, indicə gedib onu tapsın, yaxasından tutub, üzünə tüpürsün: "Baxın, yaxşı baxın, bu qansız əbləhə. O, əsgər namusuna sataşmağı özünə necə rəva görə bilir?!."
Kimin nə borcuna qalıb axı? İctimai qınaq əxlaqsızlığı qəbul etməsə də, indi Qaraxanlı kimi çoxu oğraşlığa, dəyyusluğa adi şey kimi baxır. İnsanların bir-birlərinin dərdinə laqeydliyi son həddə çatıb. Məqsəd əgər Nərgizi bu əbləh adamın pəncəsindən qurtarmaqdısa, onda...
Cahan sorğu yazdı: "Görəsən, gənc bir qadının gözəlliyindən savayı, sizi daha nə maraqlandıra bilər?"
O da bir azdan cavab yazıb göndərdi ki, "qoy bu, bizim sirrimiz olsun! Sevdiyim bir qadını qısqandırmaq üçün mənimlə birlikdə olduğunu ona telefonla deyəcəksən. Sonra dediyim kimi, necə gəlibsən, elə də gedəcəksən! Hər halda mənimlə münasibət qurmağa peşman olmayacaqsan, inan kraliçalar kimi yaşadacam səni".
Cahanın içində sanki gənc Nərgizin qəlbi həyəcanla döyündü:
"Bəs, bir zəngə görə itirdiklərinizə peşman olmazsınız ki?" sualına: "Yox, mən kağız-kuğuz içində eşələnən akademiklərdən deyiləm, bu şəhərdə "QARA XAN" adlı ən iri holdinqin sahibiyəm".
Cahan çox fikirləşdi, sonra bu mətni yazıb yolladı: "Yoxsa, o qadın sizi tərk edib? Mən o xanımı tanıyırammı? Siz onu çoxmu sevirsiniz? Əgər mənim zəngimə qədər, birdən o qayıdıb gəlsə, sizə indiyədək verdiyi iztirabları məhəbbətlə əvəz etsə, onda necə olacaq?"
Deyəsən, Qaraxanlı da hardasa dərin fikrə gedib, düşünmüşdü. Bəlkə də sadəlövh bildiyi Nərgizin bu cür sual verəcəyini gözləmirdi. Cavab gəldi: "Nərgiz xanım, əbəs yerə narahat olmayın, o gəlməyəcək, hər halda onu mən səndən yaxşı tanıyıram, əgər gəlsə belə, sənə verdiyim vəd qüvvəsində qalır".
Ayağa qalxıb var-gəl elədi. Daha gözləməyin nə mənası vardı. Qəti qərar qəbul etməyin zamanı çatmışdı. İnsan yalnız özü üçün yaşayanda xoşbəxt ola bilmir. "Qız qalası"na sarı boylandı. Qala əzəmətli görkəmiylə ona heyranlıqla baxanların qəlbinə xoş duyğular bəxş edirdi. Qala əyilməzliyi, vüqarı, basılmazlığı qərinələr boyu qoruyub təcəssüm etdirən bütövlük kompleksinə bənzəyirdi. Son dəfə tələbəlik vaxtı ən uca qata çıxıb dənizi, şəhəri seyr etdiyi qala onu özünə sarı çəkdi...
Bir saatdan sonra Cahan özü Qaraxanlıya zəng etdi, səsinə sakit ton verməyə çalışdı:
- Mən sizə xəbərdarlıq etmişdim axı, uzaq durun, bizi narahat etməyin, nə istəyirsiniz? Heç utanmırsınız, Allahdan qorxmursunuz, axı o əsgər ailəsidir, özü də hamilədir?
- Ooo, Cahan xanım, gün hayandan doğub belə, sən də mənə zəng edərmişsən! Əslində məsələ sən düşündüyün kimi deyil, mən sizə kömək etmək istəyirəm. Əgər pis niyyətim olsaydı, rəfiqəsinin əliylə sərxoş edib, çılpaq şəkillərini çəkdirib göndərərdim sənə, sən də göndərərdin əsgər oğluna, amma mən bunu etmədim, ya da aspiranturadan qovdurub, sənə dağ çəkərdim. Düzü, ona kömək etməklə sənin mənə bəslədiyin nifrətindən əl çəkəcəyini düşünürəm... Bir də niyə utanım axı, meylim sənə düşübsə, könlüm səni istəyirsə, nədən utanmalıyam?
- Ondan əl çəkin, adını tutmayın! Mən... mən hara istəsəniz ora gələrəm!.. - az qala kəkələyəcəkdi.
Qadında baş verən dəyişikliyin səbəbini bilsə də, Qaraxanlının sevinci səsindən duyulurdu:
- Hə, bu, başqa məsələ. Onda ünvanımı yaz. Cahan xanım, sən gözəlsən. Bədəni gözəl qadının malik olduğu ən qiymətli sərvətdir. Onu gərəkli məqamda, gərəkli adama açıb çılpaq göstərməyi bacarmağın özü də incəsənətdir, estetikadır, həyatdır. Gözləyirəm... Gözlərim üstündə yerin var!..
Deyəsən, gəldiyi yolla geri döndü. Düşüncələri yenə bir-birinə qarışdı. "Səni görüm tezliklə gəbərəsən, murdarın biri, arzun gözündə qalsın, gözləri üstə yerim varmış... gözlərin kor olsun görüm..."
Yenə at ayaqlarından qopan səslər sahil parkında əks-səda verdi.
"Arsız alim barsız olar",- deyə qəlbində düşündü.
"Arsız olsun, ya da barsız olsun, mənimçün nə fərqi var. O məni tələyə salmağı bacardı..."
"Bu nədir, Cahan? Yoxsa sən o ilanın yuvasına gedib, təslim olmaq istəyirsən?" At boynunu irəli uzadaraq fınxırdı. Faytonçu bayaqdan dayanıb müştəri gözləyirdi.
O tək-tənha, içində daşıdığı ağır düşüncələrlə faytona əyləşdi:
"Dayan görüm, sən bir söylə, məgər mənim başqa yolum varmı?"
"Eh, bilsəydim, soruşmazdım ki..."
İçindəki iki doğma səs bir-biriylə danışırdı. İçində iki Cahan dil açmışdı. Faytonda sanki iki Cahan əyləşmişdi. Faytonçu bir nəfərin pulunu qabaqcadan almışdı, kefi kök idi, atı yeyin getməyə məcbur etmirdi. Qamçısını şaqqıldatmırdı, siqaretinə dərin qullab vurub, asta-asta cilovu tərpədirdi. Müştəri onu maraqlandırmırdı.
"Sən tək-tənha öləcəksən, Cahan! Tənhalıq sənin ərindi".
"Bu mənim taleyimdir..."
"Sənin faciənə səbəb keçmişdən dördəlli yapışmağındı".
"Yox, yox mən öz xəyallarımla, xatirələrimlə gəlib bu yaşa çatdım".
"Guya, bu dünyada onlardan əziz bir şey yoxdu, xəyalpərəstliyin qəlbindəki boşluğu doldururmu? Tənhalığına əlac edirmi? Çeynənmiş, mənasız ifadələr dar ayaqda əlindən tuturmu?"
"Tutaq ki, mən bu addımı atdım... o deyənə razı oldum, (axı mən bunu iyirmi il əvvəl də edə bilərdim!..) sonra nələr olacaq?.. Qıraq heç, bəs doğma balamın, gəlinimin üzünə necə baxaram... Kaş bütün bunlar iyirmi il əvvəl baş verəydi".
"Demək günahı cavanlığın üstünə yıxmaqla canını qurtaracağını zənn edəcəkdin. Düşün, Cahan xanım, özünə haqq vermək üçün gör daha nə uydura bilirsən, illər uzunu sənə iztirab verənə sən həzmi verəcəksən? Yəni bu səni iztirablardan xilasmı edəcək?.."
"Yox, bunlar heç biri olmayacaq! Bəlkə ondan yaxamı qurtarmaq üçün ölüm ən yaxşı çıxış yoludur. Ölməlidir!!! Bunu bacara bilərəmmi? Bu yaşda məni, necə çətin işə məcbur edirsən, Allah?
- Xanım, ay xanım, bulvar bitdi, düşə bilərsiniz! - faytonçunun səsi onu dəhşətli fikirdən yalnız bircə an qopara bildi...
***
O gün dalğaları kükrəyə-kükrəyə şahə qalxan dənizin başı üstündən lay-lay asılmış nəhəng bulud topası da aləmə meydan oxuyan qara divə bənzəyirdi. Göy üzünün təmizliyindən əsər-əlamət qalmamışdı. Günəşin qabağını kəsib göy üzünü qara qapı kimi örtən lay-lay buludların saxladığı sirr hər nə idisə, dəniz də, torpaq da, adamalar da xəbərsizdi...
Birdən şiddətli göy gurultusu eşidildi. Dənizə ağ yağışlar yağırdı. Cahan dayanacağa tələsdi. Külək gücləndikcə dənizin ləpədöyənindən qalxan və üzü bozarmış asfalta hopmuş neft qoxusunu şəhərin canından qovub uzaqlara aparmaq istəyirdi. Küləklə yağış əlbir olsa da, neft qoxusu şəhərin ruhu kimiydi. Onları bir-birindən ayırmaq mümkün deyildi. Yağışa düşmüş adamlar dayancaqlarda daldalanmışdılar.
Cahan Talehi düşünürdü. İndi əsgərlərin dayandığı səngərlərə təkcə yağışlar deyil, həm də düşmən güllələri yağırdı.
...Hər axşam televizorda cəbhə xəttində düşmən tərəfin atəşkəsi pozması barədə xəbərlər verilirdi. Snayperlə vurulub ölümcül yaralanan və ya şəhid olan əsgərin hansı ünvandan hərbi xidmətə yollandığı sadalananda Cahan xanımla Nərgizin ürəyi yarpaq kimi əsirdi. Lənətə gəlmiş, dünya birliyi isə Qarabağ düyününü açmaq istəmirdi, BMT Təhlükəzlik Şurası öz qətnamələrinin icrasıyla maraqlanmırdı. Yurdun gözəl parçası nağıllarda olduğu kimi qara divlərin tilsiminə düşmüşdü. O qara divlərin canı şüşədə deyildi, Qarabağın (təkcə oranın deyil, bütün dünyanın) yeraltı, yerüstü sərvətlərini yaxından-uzaqdan sümürən bu qara divlərin gücü siyasət adlı məkrli oyunda idi. Bu oyunun ucbatından Cahanın cavan əri şəhid olmuşdu və bu təhlükəli oyunda o yeganə oğlunu da itirə bilərdi...
Bu bəxtlə, möcüzəylə bağlı olmayan acı hekayət idi...
Orada - təmas xəttində Tale kimi oğullar cırtan boyda düşmənin, ölüm saçan güllələri ilə üz-üzə dayanıb vətəni qoruyurdular. Burda isə kasıb, namuslu ana abırlı-ismətli gəlini Nərgizə qısılıb yeddibaşlı (bəlkə də yeddi arxalı?) əjdaha ilə üzbəüz qalmışdı, namusunu, ailəsinin şərəfini biznesmen-akademik Aşur Qaraxanlının təcavüzündən qorumaq üçün yol axtarırdı.
"Pərvərdigara, sənə yalvarıram, bizə kömək ol, oğlumu düşmən gülləsindən, gəlinimlə məni zalımın zülmündən qoru!"
...Pilləkənlərlə qalxa-qalxa çantasından açarları çıxardanda aypara şəkilli güzgü parçası əlinə keçdi.
Sınıq güzgü parçası iti, əyri xəncər kimiydi...
"Namus öyün güzgüsüdür..." - nənəsinin səsi qulağında əks-səda verdi.
Qapı açıq idi, Nərgiz çoxdan dönmüşdü, fikir və çaşqınlıq içində oturub onun yolunu gözləyirdi.
davamı
...Məhkəmə başa çatandan sonra qoca hakim kabinetinə dönüb, "Hər şey qurtardı, zənglər, hədələr, tikanlı sözlər bitdi, daha heç kim məni narahat etməyəcək", - deyə düşündü, yenə gəlib Cahanın "Könül dəftəri"ni götürdü. Amma bir kəlmə də oxuya bilmədi. Fikirləri bir-birinə qarışdı. Bu qırx ildə məhkəmə işində rast gəldiyi ən qəribə hadisələr bir-bir yadına düşdü. Xəyalında gənc məhkəmə hakimi Adil Hüseynli də canlandı.
...Yetmişinci ilin ortaları idi. Külli-miqdarda dövlət əmlakını mənimsəyən bir kişi müttəhimlər kürsüsündə əyləşmişdi, onun öz adında bir qəpiklik də şəxsi əmlak yox idi. Qanuna görə arvadının adına olan maşını, evi, bağı müsadirə etmək olmazdı. Çünki dünənəcən bir yastığa baş qoyduğu arvadı ilə rəsmi nigahı yox idi. Bəlkə, qadın keçmiş xan, bəy qızı idi, atasından ona küpnən qızıl miras qalmışdı? Bunlar bir yana qalsın, qadın məhkəmə istintaqında müttəhimi tanımadığını, hətta dünyaya gətirdiyi uşaqlarının belə başqa kişidən olduğunu dilə gətirdi. "Yox! Bu ola bilməz!" - deyə o zaman Adil Hüseynli düşünmüşdü ki, nə kasıb qızı, nə də bəy, xan qızı bu qələti edə bilməzdi. İlahi, doğurdan da, qadın təpədən-dırnağacan müəmmadı, tilsimlənmiş, sirlərlə dolu qırxıncı otaq kimidi. Sonra elə o qadın bir axşam geyinib-kecinib onun evinin qapısını döydü...
O, zərxara, daş-qaşlarla bəzədilmiş ahu ceyran balası kimi həyəcanlı görünürdü, elə bil zalım ovçudan canını qurtarıb, özünü zorla dəhlizə atmışdı. Uşaqlar içəridə qurdla dovşanın sərgüzəştləri haqqında cizgi filmini seyr edirdilər. O gün həyat yoldaşı axşam növbəsində idi.
Adil o an düşünmüşdü ki, qadın, yəqin ki, ərinə yüngül cəza verilməsindən ötrü xahiş-minnətə gəlib! Amma çantasından ağ kağız parçasına bükülmüş bir dəstə yüzlük çıxardıb hakimə uzadanda, ilk sözü:
- O dəyyusa ən ağır cəza verin,- oldu,- elə cəza ki, getdiyi türmədən bir daha geri dönməsin!
Adil Hüseynli qadının əlində qorxunc bir şey görübmüş kimi diksinib geri çəkildi. Qadın bir addım da irəli gəldi:
- Bu pulla nə istəsəniz ala bilərsiniz!
- Allah xatirinə susun! - dedi və əli ilə qapını göstərdi,- bu evə indiyəcən haram pul girməyib! Çıxın gedin!
Qadının üzünün rəngi əvvəl bozardı, sonra da qaraldı. Qəzəbi gözəlliyinə kölgə saldı, pulu çantasına qoyub: - Arvadınızın yerinə olsaydım, evə pulsuz gələndə qapını üzünüzə açmazdım, - dedi...
Adil Hüseynlinin həyat yoldaşı uşaq evində böyümüşdü. Atasının cəbhədən ölüm xəbəri gələndən sonra xəstə anası onu götürüb qəsəbədən şəhərə köçmüşdü. Aclıq illərində əziyyət çəkən zavallı qadın vərəmdən ölmüşdü...
Leyla xanım ata-ana tərbiyəsi görməsə də, qadınlıq borcunun nə demək olduğunu yaxşı başa düşürdü. Yaşı otuzu ötmüş Adilə ərə gələndə gənc qız idi. Oxuyub, təhsil almışdı, indi bir cüt övladının xoşbəxt gələcəyi naminə o da işləyirdi. Qənaətcil idi. Ərinin də, özünün də qazandığı ruziyə görə həmişə Allaha şükür edirdi.
- Allah mənə rəhm eləyib, qapım həmişə üzümə açıq olub! - düşünürdü Adil Hüseynli və ona rüşvət təklif edən qadını qınayaraq soruşdu:
- Sizin ki əriniz kalan pul gətirirdi, bəs niyə ondan imtina edirsiniz?
Qadın:
- O məni qadından çox, var-dövlətini qoruyan zəncirli köpək sanıb! İndi-indi zəncirdən qurtarıb, azadlığa çıxmışam, onun cəzası nə qədər uzun sürəcəksə, mən də bir o qədər azad olacağam, - deyib, geri döndü...
Bir az keçəndən sonra qapının zəngi yenə çalındı. Həmin qadın idi; "bəlkə tutduğu əməldən peşman olub, üzr istəməyə gəlib?" - deyə Adil Hüseynli düşündü. Amma qadının üzündə zərrə qədər də olsun xəcalət hissi sezilmirdi, işvəkarlıq göstərib, gülümsündü:
- Eşitmişəm ki, sizin şairliyiniz də var. Bəlkə şəhər kənarında ikilikdə görüşək? Mənim bağ evimdə...
- Qulaq asın, xanım, sizin hər belə cəhdiniz ərinizin cəzasını bir il azalda bilər.
O gündən sonra qadın məhkəmə zalında gözə dəymədi. Adil Hüseynli hansı səbəbdənsə məhkəmə zalına gəlib çıxan çoxlu insanla rastlaşmışdı, əksəriyyətin xahişi, umacağı bu idi ki, nə təmənnan var, de, yerinə yetirək, amma xilas et, qıyma ki, balamız, ərimiz, lap elə qızımız dəmir barmaqlıqlar arxasında çürüsün. İndi hakimlik təcrübəsində o adət etdiyinin əksini görürdü. Qadın ona rüşvət təklif edirdi ki, halal ərinin cəzasını artırsın. O qədər artırsın ki, bədbəxt ömrü boyu dünya işığına həsrət qalsın. Daha nə istəyirsən?! Bu da sənə yeni bir "qırxıncı otaq". Qadın dünyası başdan- ayağa sirr və müəmmadır. Buna özgə bir ad vermək olmaz!
Hər şey bir yana qalsın, bu onun işidir. Bəs yaxşı, ümumiyyətlə, o, həyatını dürüstmü yaşayırdı? Kimi inandırmaq olar ki, hakim quru maaşa göz dikib və bütün ömrü boyu başına yağan topa-topa pulların altından qaçıb. Halbuki, indi evinin dirəyi də qızıldan ola bilərdi. Dünyanı gəzib kef eləyərdi. Bəlkə, Şahinin iradları, neştərli atmacaları haqlıdır? Palaza bürünüb, ellə sürünmək yaxşı olmazmı? Bir adam, əstəğfürullah, Allah deyil ki, dünyanı düzəltsin. Bu, sadəcə, Don Kixotluqdur.
Kim nə düşünür düşünsün, Adil Hüseynli ömrünü belə yaşayıb, belə də yaşayacaq. Şahin düz deyir ki, qozbeli qəbr də düzəldə bilmir. İndi də bu Cahan xanım qəfil böyürdən çıxıb. İddia edir ki, həyatını namusla yaşayıb. Lap yaxşı, o namus, o sən, o da dəmir barmaqlıq. Maşallah, indi onun namusunu dövlət qoruyur. Həbsxananın qapısından ilan nədi, heç soxulcan da içəri adlayıb sarı gəlinin namusuna toxuna bilməz. Gözünü yeyim, maral dünya, hər məsələni elə gözəl nizamlayırsan ki, adamın nitqi batır!
***
Məktub-dəftərin püskürən vulkanı aşıb-daşır, buğlayan lava ətrafı bürümüşdü. Qadının ürək çırpıntıları Adil müəllimə əzab versə də, dözüb, oxumağına davam edirdi.
"... Oğlum pullu məktəbə girdi, eşidib, zərfdə təhsil haqqına çatan məbləği göndərdi. O pula demək olar ki, möhtac idim. Amma götürməyib geri qaytardım.
Zəng edib deyirdi:
- Özünü qaragün elədin, heç olmasa, oğlunu düşün! Arxasız-köməksiz nə edəcək? Bu zəmanədə arxasızın, kəlləli də olsa, yolu bağlıdı. İnan, Cahan xanım, səni dünyalar qədər sevirəm. Nə eləmişəmsə bu sevginin təsirindən olub, səhvlərimi unut. Axı sən niyə qismətinə dirsək göstərirsən.
Onun idbar səsini eşidən kimi bozarıb dünyanın ən tərs adamına döndüm. Bu məndən asılı deyildi. Dedim:
- Professor, siz bu yaşa çatmısınız, az qala dünyanın yarıdan çoxunu gəzmisiniz, təəssüflər olsun ki, hələ də sevginin təmənnasız olduğunu anlamırsınız. İnsan da sevdiyi qadına bu qədər zülm edərmi?
Yenə özündən çıxıb, hirsləndi:
- Elə bilmə ki, mən kef çəkirəm. Eşit, mənə nə qədər əzab verəcəksənsə, ikiqat artığını da özün çəkəcəksən. Unutma ki, ölüncə səni rahat qoymayacağam, bir gün öz ayağınla gəlib böyrümdə duracaqsan...
Bir yay məzuniyyətdə idim, oğlumla Buzovnadakı kiçik bağ evinə əl gəzdirib, səliqə-sahman yaratdıq. Günortaüstü idi. Üzüm çardağının kölgəsində oturmuşdum. Birdən radioda eşitdim ki, Aşur Qaraxanlını işdən azad ediblər. Sevincimdən az qala huşumu itirəcəkdim. Allaha çox şükürlər olsun dedim, gec edir, güc edir. Bir vaxtlar mən instituta qəbul olanda nənəm sevincindən halva çalıb, yeddi qapı qonum-qonşuya paylamışdı. İndi də mən nənəmin döydüyü qapıları bir-bir döyüb, halva payladım. Güman edirdim ki, canım qurtardı bu ilandan. Amma... zalım fələk, sanki mənim qəsdimə durmuşdu. Heç demə, işdən çıxarılsa da, yenə onun sözü hər yerdə ötürmüş, çünki əli böyüklərin ətəyində idi, bəzən mənə elə gəlirdi ki, yuxarılarda da ondan qorxub-çəkinirlər, çünki belə adamlar istənilən vaxt istədiyi adama pislik edə bilər, ya da heç olmasa, başağrısı verdirər. Məzuniyyətdən qayıdandan sonra mənim vəzifəyə gəlmək şansım vardı. Bu, hər şeydən öncə tələbə oğlumun təhsil ehtiyaclarını ödəmək demək idi. Yenə o ilan hardansa xəbər tutub, qabağıma şərt qoydu. Təbii ki, onun şərtini qəbul etmədim. Və o, özünün sözü ilə desəm, evinin nəlbəki daşıyanı, qapısının tulasını həmin vəzifənin başında əyləşdirdi. Qara günlərim yenidən başladı, indi təkcə özü deyil, həm də vəzifəyə gətirtdiyi xanım da mənə qənim kəsilmişdi, hər an mənliyimi alçaltmaq üçün dəridən- qabıqdan çıxırdı. Daha usanıb, təngə gəlmişidim. Bu dünyada ən çətin şey nadanın, namərdin sözünü götürmək, təhqirinə dözmək idi.
Mənim səbrimə, təmkinimə heyrət edən iş yoldaşlarımdan biri başıma ağıl qoymaq istədi:
- Ay qız, özünə də, ciyərparana da zülm edənəcən, nə istəyir ver, soxsun gözünə də o dəyyus. Teleseriallarda olur ey, qadın ya övladını, ya öz həyatını xilas etmək üçün iki yol ayrıcında qalır. Ona aşiq olan varlı kişinin dediyini eləyir. Bir anda iş düşür yoluna. Haçanacan içini yeyəcəksən...
Sözümü kəsə dedim:
- Bacarmıram, bacı, mən də belə bədbəxtəm...
Haqlı inadımdan təsirlənən iş yoldaşım Qaraxanlı barədə bildiklərini danışdı, necə deyərlər, açdı sandığı, tökdü pambığı:
- Arvadı, qızı pozğun olan kişilər elə bilir ki, bütün qadınlar pis yoldadırlar... Sənin arxanca sülənən bu ilan adamın xalq artisti, balerina arvadı vardı, cavanlığında karyera naminə evlənibmiş... Günlərin bir günü cavan bir oğlana qoşulub qaçdı xaricə. Deyirlər ki, Qaraxanlı hələ də o qadınla xaricdə tez-tez görüşür. Qaraxanlı onun sayəsində şəhərdə fransız ətriyyatı mağazaları, apteklər açıb. Gözü doyur bəyəm, indi də girişib göydələn tikintisinə... Burdakı arvadı da öz kef-damağındadı. Qaraxanlının evinə yiyələnib, malına-puluna şərik çıxandan sonra restoranlarda sütül oğlanlarla oturub-durur.
***
Deyirlər, hərə bir cür bədbəxtir, bəlkə məni də bədbəxt edən nənəmin "məktəbi" olmuşdu. Hələ də dünyaya açıq gözlə baxmaq istəmirdim, bəlkə iş yoldaşım haqlıydı? Özümü bir kərə Qaraxanlının ixtiyarına verməklə nə itirəcəkdim axı?..
...Xoşavaz nənəm "Namus öyün güzgüsüdür",- deyərdi, özü "ər evi, gor evi" deyib, müharibəyə gedən ərinin yolunu ömür boyu gözlədi, belə şeylər ancaq nağıllarda olmuşdu. Mən birinci dəfə ailə quranda dedi: "Ərin aş yesə, aş yeyəcəksən, daş yesə, daş yeyəcəksən", bir də "duvaqla girdiyin evdən, kəfənlə çıxarsan". Amma elə bil bu sözü dediyinə görə özü də peşiman olmuşdu. Həyatın müqəddəs adət-ənələrinə kölgə salan arzuedilməz qanunları az deyil! Uşaq vaxtı köhnə komasında mənə danışdığı nağılların qəhrəmanı olan gözəl qızlar varlı-karlı oğlana deyil, onu tilsimləmiş qırxıncı otaqda saxlayan divin əlindən xilas edən igidə ərə gedərdilər. Yurdu dara düşəndə, el-oba susuz qalanda, o igid yaraq-yasağına qurşanıb, düşmənlə döyüşə atılar, suyun qabağını kəsən yeddibaşlı əjdahaları öldürərdi. Bəlkə mən hələ də o nağıllar aləmindəydim, iki dəfə ərə gedəndən sonra da "ağ atlı oğlan"ın yolunu gözləyirdim. Deyəsən, gərdişi-zəmanə yenə "... atın qabağına ət, itin qabağına ot qoyub"...
Varlı-karlı kişilərdən imtina etsəm də, hələ də məni qapısı tilsimlənmiş qırxıncı otaqda saxlayan divdən xilas edəcək o qoçağın sorağındayam.
...Nənəmin öyüd-örnəkləri həyatımın bünövrəsiydi, mənə uşaq çağlarımdan yedizdirdiyi tikə o qədər halaldır ki, məcburiyyət qarşısında qalsam belə, onun ruhuna xəyanət eləyə bilməzdim.
...Mən ömrüm boyu kasıb olmuşam. Necə deyərlər, birini tapanda beşini tapmamışam, amma utanmamışam da. Bəzən bir paltarı beş-on il geymişəm, buna görə sıxılmamışam, halallığı üstün tutmuşam. Xahiş edirəm, sizə dediklərimi, gəlişi gözəl sözlər kimi qəbul etməyin! Səmimiyyətimə inanmağınızı istərdim, vaxt olub ki, süpürgəçilik də etmişəm, ehtiyac üzündən koftalar, jaketlər toxuyub satmışam, utanmamışam, əllərimin qabarı, alnımın təri ilə qazandığım o quru çörək cücə-plovdan da ləzzətli gəlib mənə. Çünki belə tərbiyə almışam. Atam müəllim olub, anam evdar qadın, yeddi qız ovladının yeddisinə də ali təhsil verib, ev-eşik sahibi ediblər. Əkin-biçinlə, mal-qara saxlamaqla böyük ailəni dolandırıblar. Amma məni ayağım yer tutandan nənəm saxlayıb, anamın anası, hətta məni uşaq bağçasına, sonra da birinci sinfə nənəm aparıb. Nənəm onlara yük olmasın deyə, Xızı dağlarının ətəyindəki kəndimizdən Buzovnaya köçüb. Ona elə öyrəşmişdim ki, öz dərd-sərimi doğma ata-anama, bacılarıma belə deməzdim. Atam-anam dünyalarını çox erkən, nənəm öləndən bir neçə il əvvəl dəyişiblər. Bacılarımınsa öz qayğıları, dərd-sərləri başlarından aşır. Bir-birimizlə o qədər gec-gec görüşərdik ki, mənim həbs olunmağımdan indiyədək xəbərsizdilər.
Belə yaxşıdır, qoy heç bilməsinlər. Qoy qonum-qonşu onlara qatil bacısı kimi baxmasınlar.
***
...İkinci dəfə ailə qurduğum adam, mənim Şahmarım çox sakit, ağıllı oğlan idi. Maşınqayırma zavodunda fəhlə işəmişdi. Zavodda fəhlələr tətil etdiyinə görə işlər dayandırılmışdı. Özünü oda-közə vuran, pul qazanan adam deyildi. O günlər ailənin bütün ağırlığı mənim çiynimdə idi... Şahmar könüllülər dəstəsinə qoşulub müharibəyə gedəndən sonra düşünürdüm ki, görəsən, onu da itirsəm, mənim cavan həyatım necə olacaq? Qırx il cəhbədən geri dönməyən ərinin yolunu ölən günəcən gözləyən nənəmin sözləri yadıma düşürdü: "Bizim vaxtımızda əsgər namusuna göz dikəni, sataşanı çox ağır cəzalandırırdılar..."
Sanki evimiz olsun deyə Şahmar şüurlu surətdə özünü ölümün qoynuna atmışdı. Və onun məzarının üstündə əsgər yoldaşlarının havaya atdığı yaylım atəşlərinin tüstüsü çəkilməmiş bizə təzə mənzilin orderini gətirdilər. Kaş sağ qalaydı, mən yenə evsizliyə dözərdim. Ondan sonra qara libasımı əynimdən çıxarmadım. Bu qara rəngli libası zəmanə adlı amansız və insafsız hakim biçmişdi əynimə.
Çəkdiyim dərdlərinsə rəngi bilinmirdi, yox idi.
Hərdən öz-özümə Xaqaninin bir rübaisini pıçıldayırdım:
İki itən dürdən ürəkdə dağ var,
Ciyərim kababdı, ürəyim yanar.
Qoy deyim, eşitmək qüdrətin varsa -
İtən cavanlığım və ölən dostlar...
Köməyim isə göydə Allahım, yerdə öz əməyim olub. Heç vaxt, heç kimin qapısını döyməmişəm, hətta şəhid ailəsi olanda da. Heç kəsdən heç nə ummamışam. Döydüyüm ulu dərgahın qapısı olub, umacağımsa böyük Yaradanımızın mərhəməti. Həmişə tapdığım aza qail olub, "şükür Xudanın kərəminə" demişəm. Odur ki, nə dərgaha uzanan əllərim boş qalıb, nə də umacağımı ucalardan uca, bir olan mərhəmətli Allah məndən əsirgəyib!
Bircə arzum var, kaş ölməyəydim, haqqın-ədalətin zəfər çaldığı günü görəydim... Bir namərdin ucbatından qalan ömrümü həbsxana hücrəsində keçirmək istəməzdim. İndi yəqin sizi bir sual düşündürür, məni bu addımı atmağa kim və ya nə vadar etdi? Etiraf edim ki, bu qəmli hekayəti dinləmək sizin bir xeyli vaxtınızı alacaq.
Mənim namizədliyim irəli sürülmüş vəzifəni zəbt edəndən sonra evimə zəng edib, növbəti mənəvi zərbəni vurdular. Haqqımı tapdalayan adam telefonda gülə-gülə mənə yanıq verdi:
- Necəsən, ay namus, qeyrət dağarcığı? İndi təmiz namusunu quru çörəyinə yavanlıq elə ye, görək, doyacaqsanmı?
- Bilirsiniz nə var, mən ac deyiləm ki, qarnımı doyurmaq fikrində olam. Yemək hər yerdə var, qəlb aclığını doydurmaq müşkül məsələdir. Şükür olsun ki, könlüm də, gözüm də toxdur.
- Özünü sındırmırsan, bilirəm, amma yadında saxla, təkəbbür səni hər şeydən məhrum eləyib. İstəyirəm, gözün açılsın sənin, Cahan...
- Abırlı adam belə eləməz, professor. Məni rahat buraxın. Onsuz da dərdim özümə bəsdi. Yalvarıram sizə, məndən əl çəkin. Sizin ucbatınızdan əlacım ona qalıb ki, od vurub özümü yandırım...
Deyəsən, daha söz tapa bilməyib, çarəni telefonu qapamağda gördü.
Kaş ağlını başına yığıb məndən əl çəkəydi...
...İnanın, mən kobud, acıdıl deyiləm. Hamı ilə "qadan alım"la, "başına dönüm"lə danışıram. Ürəyim yuxadır, heç kəsin dərdinə, ağrı-acısına biganə deyiləm. Amma o ilan adamı əlimlə parçalayıb tikə-tikə doğrayardım... Uf demədən... və inanıram ki, bir gün o, əməllərinin hesabını verəcək, mütləq verəcək. Başqa cür ola bilməz... "
Birinci hissənin sonu.
İ K İ N C İ H İ S S Ə
Hə, biri vardı, biri yox... Biri vardı, biri yox... Deyəsən, axı bu qadın nağıl danışır mənə, - düşündü Adil Hüseynli, - amma bu dəftər lap yerinə düşdü, pensioner adamam, bu gündən belə heç nəyim olmasa da, vaxtım bol olacaq. Elə bu cür dəftər-düftərdən oxuyub günün ağzını boza verərəm, çıxıb gedər. Şahin Verdiyev demiş, fərasətim olsa, Cahanın "Könül dəftərinə" bədii don geyindirərəm, olar roman. Mənə daha nə lazımdı ki... Elə bil Adil Hüseynli özü-özü ilə məzələnirdi. Düşüncəsini qıdıqlayan yumor açıq-aşkar görünürdü. Və yəqin elə buna görə də dodağı qaçdı. "Könül dəftəri"ni məmnuniyyət hissi ilə əl çantasına qoydu ki, gedəndə evə aparsın. Mabədini oxumaq üçün...
***
Hə, biri vardı, biri yoxdu, bu dünyada Cahan adlı qadın vardı... "Nağıl olan yerdə, ağıl da olar" demişlər. Belə bir deyim, yaxud söz varmı, ya elə indicə ağlına gəlir? Kəsdirə bilmir... Cahan hərdən özünə çəkiləndə, axıb beynini dolduran düşüncələr seli ona uzaq illərdə əbədi yuva salan uşaqlıq nağıllarının sehrini də gətirir. Həmin o sehrli nağıllar uzaq illərdən yaddaşına daşınanda gah sehrlənir, gah sevinir, gah da elə uşaq vaxtında olduğu kimi, qorxub üşənirdi. Amma bütün hallarda nağıl adamlarının yerinə qoyurdu özünü və məhz onlar kimi güclü, ən keçilməz məqamlardan salamat çıxmaq gücündə olmaq istəyirdi.
Yeddi-səkkiz, bəlkə də on yaşı olarkən Xoşavaz arvadın düzüb-qoşduğu cinləri, şeytanları, divləri, xortanları yuxusunda görərdi. Onu qəribə məxluqlar dövrəyə alıb, zurna-balaban çalır, qəhqəhə çəkir, rəqs edirdilər. Onlar Cahanla adam dilində danışırdılar. "Bu gün sənin həm toyundur, həm də vayın, biz sənin qanını içəcəyik..." Biri deyirdi: "Mən isə sənin ruhunu boğacağam..." Divsə - bəlkə bu heç adına div deyilən o əcaib heyvan deyildi, özgə planetdən gəlmiş təpəgözün biriydi, tünd qırmızı qiyafəyə bürünmüşdü - hərdən nərə çəkib, vahiməli səslə: "Mən sənin ürəyini şişə çəkib bişirəcəyəm. Elə başını-döşünü də ləzzətlə yeyərəm..." - deyirdi. Cahan vurnuxurdu, qaçmaq istəyirdi, di gəl ki əcinnələrin əhatəsindən qopa bilmirdi. "Kömək edin!" deyə qışqırsa da, səsi çıxmırdı. Elə bil dili tutulmuşdu. Bədənindən soyuq tər axırdı, belə anda bəzən diksinib, yuxudan oyanırdı, bəzən də ağsaçlı nurani bir kişi peyda olub onu adamyeyənlərdən xilas edirdi.
Böyüyüb yaşa dolandan sonra da hərdən o yuxuları təkrar görürdü. İçərisini bürümüş müdhiş qorxu canından çıxmırdı. Ən qəribəsi də bu idi ki, Cahanın gündüzlər öz çevrəsində gördüyü adamlar gecələr əcaib-qəraib şəkildə yuxusuna girirdilər. Bir dəfə də yuxusunda qırmızı sifətli bir div onu lüt-üryan bərli-bəzəkli yatağa uzatmışdı. "Demə, sənin ürəyindən də, başından da ləzzətli yerin varmış... sən gözəlsən, elə bil bədəninə insan əli toxunmayıb, sən hələ korlanmayıbsan, gəl mənim arvadım ol!"
Cahansa göz yaşı tökə-tökə ona yalvarırdı:
- Mən üçüncü dəfə ərə gedə bilmərəm... Divdən div törəyər, mən isə insanlara zülm edən div doğa bilmərəm. Gedin, özünüzə başqa kölə axtarın!.."
Sonra qırmızı div hirslənib yeddi başlı əjdahaya dönürdü. İlan kimi onun çılpaq bədəninə sarmaşırdı. Cahan ona müqavimət göstərmək üçün güc axtarırdı:
- İnanın, bu iş sevgisiz mümkün deyil!"
- Yalan danışırsan, iki dəfə ərə gedibsən, ikisində də ortada sevgi-filan deyilən şey olmayıb.
- Sən bunları hardan bilirsən?
- Çünki ikinci dəfə məndən qorxduğun üçün tələsik ailə qurdun!
- Pərvərdigara, özün mənə rəhm elə! Demək yenə də sənsən, bəs niyə bu kökdəsən, sən adamsan, yoxsa heyvan?
- Mən insan övladıyam, canım, bu dünyadan istədiyim kimi zövq almaq üçün hər dona girirəm... Sən isə məni cin atına mindirdin, buna görə də ömürlük qəsrimdə əsir olacaqsan! Bax, yaxşı bax, buranın Tac-Mahaldan nəyi əskikdir ki?
Cahanın qorxudan səsi titrəyirdi, amma birdən dəli kimi qəhqəhə çəkib güldü, sonra dedi:
- Canım, sən bu dünyadan zövq almağı yaxşı bacarırsan. Amma mən... mən bir az üşüdüm, bu mərmər saray məgər yay-qış belə soyuq olur? Axı sən mənə bir dəfə Parisdən sarı paltar gətirmişdin. Əvvəl ver, mən onu geyinim, sən də... sən də bir bax, sonra, gedib duş qəbul elə, bədənindən çox pis tər iyi gəlir... Ondan sonra baxarıq məndən necə zövq alacaqsan!
- Haa, ha, sən gülməli söz danışırsan, mən hər gün iki dəfə çimirəm, hələ bir mənim saunama bax, beləsi dünyanın heç yerində yoxdur...
- Bəlkə bu çürümüş iy sənin içindən gəlir? İçini Tanrı sevgisiylə doldur, o zaman o pis qoxu çəkilib gedəcək...
- Baxıram sən hələ də düzəlməmisən, köhnə Cahansan! Öyüd verməyi, namusdan, vicdandan danışmağı tutuquşu kimi əzbərləmisən... Sanki bu dünyaya ikinci dəfə gələcəksən. Səni üşüdən bu soyuq divarlar deyil, içində hər gün, hər saat haqq-hesab apardığın yoxsulluqdur.
Sonra o, qarnının tüklərini qaşıya-qaşıya paltar dolabına sarı addımladı. Toyuq zibillikdə eşələnən kimi orada qurdalandı.
Cahansa durub barmaqlarının ucunda pəncərəyə yaxınlaşdı, tül pərdəni çılpaq bədəninə bürüyüb, özünü bayıra atdı və quş kimi göydə bir pərvaz elədi.
Onun içi, doğrudan da, hava ilə doluydu. Göydə şar kimi fırlanır, hara düşəcəyini bilmirdi. Daha qorxu-hürküsü canından çıxmışdı. Düşünürdü ki, uzaqbaşı bu hündürlükdən yerə çırpılıb öləcək. Amma nə yaxşı ki, bətnini murdarlanmaqdan xilas etdi. Ruhunu məğlub olmağa qoymadı. Birdən yaşıl çəmənlikdə qollarını göyə açıb onu gözləyən ağsaçlı nurani kişini gördü. İlahi, bu onun gənclik illərində xəyallarında canlandırdığı ucaboy cəngavər idi; görəsən, niyə belə qocalıb? Axı bu kişini xeyli vaxt əvvəl yuxusunda cavan görmüşdü... Cahan qollarını quş qanadı kimi geniş açıb nurani kişinin ağuşuna qondu. Yuxudan oyananda içində qəribə bir peşimançılıq və təlaş vardı.
Onu öldürəydim gərək, yuxuda ilan öldürmək düşməndən qurtulmaqdı. Demək, düşmən yaşayır... Aman Allah, mən bu ilanın fitnə-felindən necə qurtarım? Necə?..
***
Cahanın ömrü qorxulu nağıldı ki durub. Belə kədərli həyata (hər halda onun dəftərindən belə anlaşılır) qorxulu nağıldan özgə nə ad vermək olar?...
Qoca hakim çənəsini ovcuna alıb, əhvalatın davamını həyəcan və sonunu səbirsizliklə gözləyirdi. Düşünürdü: "Cahanı cinayətə təhrik edən təkcə Qaraxanlıya olan nifrəti idimi?" Axı hər bir qadın kimi o da bu dünyaya sevib-sevilmək üçün gəlmişdi. İşgəncələr içində yaşamaqdan bezmək, ya da kimisə öldürmək üçün deyil! Bu dünyada əsl fədakarlıq nədir, görəsən? Yaxşı ad qazanmaq xatirinə ömrün sonunacan əzaba qatlaşmaqmı?.. Özünü unudub, özgənin xoşbəxtliyi naminə çalışmaqmı? Bəlkə elə özünü kortəbii şəkildə zamanın ixtiyarına vermək, axınına buraxmaq hər şeydən daha yaxşı olardı?
O oxuyub çevirdiyi vərəqlərə dönə-dönə sığal çəkir, elə bil həyatın dibinə sürüklənmiş tənha qadının saçlarını sığallayıb ona ürək-dirək verirdi. Qadın sonra belə yazırdı:
- "Mən uşaq ikən uzaq qohumlardan gözəl bir qadın tez-tez nənəmə baş çəkməyə gələrdi. Uşağı olmadığı üçün əri onu boşamışdı. Bir müddətdən sonra qonşuluğumuzda arvadı rəhmətə gedən, dörd uşaqla dul qalan bir kişiyə ərə getdi. Xətri mənə çox əziz olan qadını ərə gedəndən sonra dindirmək belə istəmirdim. O zaman mənim aləmimdə hər qadın həyatında bir dəfə ərə gedirdi, yalnız bir kişi üzü görürdü... İki kişiyə ərə gedən qadına pis baxırdım. Elə bil o gözəl qadın barədə belə düşündüyümə görə Allah mənə cəza verdi. Sonralar onun necə fədakar, qeyrətli qadın olduğunu görüb utandım. O dörd südəmər körpəni doğma balası kimi böyütdü, yurd-yuva sahibi etdi. İndi həmin uşaqlar bu fədakar qadını başlarının tacı bilirlər, doğma anaları kimi sevirlər.
Bəs, görəsən, özünü doğma övladının səadəti naminə qurban verərək, təkrar ailə həyatı qurmaqdan vaz keçən bu zavallı qadını ciyərparəsi niyə arayıb-axtarmır?
Hər şeydən küsmüşdüm, hamıdan küsmüşdüm... Yalnız tək-tük yaxşılıqlar həyat tutalğacı kimi məni yaşadırdı.
Mən bu dünyanın adamı ola bilmədim, dünya da məni qəbul etmədi, qəriblik duyğusu içində yaşayıram. Bəzən oğluma da yazığım gəlir, onun da bu dünyada qərib olacağından qorxuram. Qəriblik duyğusu şər qarışan vaxtın darlığı kimidir. Günün şər qarışan vədəsinin gətirdiyi sıxıntını yəqin ki siz də yaşamısınız. Fikirləşin ki, bütöv bir insan ömrünü həmin sıxıntı altında yaşayan bir qadın var. Mənim sizdən umacağım, daha doğrusu, insan kimi qəlbinizdən, yazıçı kimi qələminizdən yeganə umduğum şey - ŞƏR pəncəsində əzilən bir ömür haqqında təsirli bir əsər yaratmanızdır. Mənə ömrümdə ən gözəl təsəlli həmin kitab olacaq. Bu barədə az sonra sizə söhbət açacağam...
İnsan həyatının hər anı bir yaşantı parçasıdır. Ən dəhşətli an, ən qorxulu yaşantı haqsızlığa qarşı gücsüz olduğunu görməkdi. "Dünya elə bir gimnastika zalıdır ki, biz ora güclü olmaq üçün gəlmişik", - hərdən hind filosofuna aid olan bu kəlmələri təkrar edə-edə özüm-özümü güclü olduğuma inandırmağa çalışırdım. Bu yalançı, bəlkə də süni ovqatın dərinliyində gizlənmiş faciəni ağlıma belə gətirmirdim.
Həyatım mənəvi vuruşmalarda, yaşamaq uğrunda mübarizələrdə keçsə də, məni qatilə çevirəcək bu dəhşətli ovqatı o günə kimi yaşamamışdım. Yaşadım və məğlub oldum, həm də özümü məhv etdim. İndi yaşayan mən deyiləm, əvəzində başqa mən yaranıb, sizə məktub yazan da mənim təzə yaranmış mənimdir... Hərdən düşünürəm ki, bəlkə mən səhv elədim, başqaları kimi mən də firavan, rahat yaşaya bilərdim, əgər boyun əysəydim, şəxsiyyətimi alçaltsaydım. Mənim yerimə akademik Qaraxanlının təyin elətdirdiyi o kök qadının heç vaxt maddi sıxıntısı olmamışdı. Təkcə o vəzifəni ələ keçirməkdən savayı heç nə barədə düşünmürdü. Məgər bir vəzifəyə görə qadınlıq ləyaqətini o cür alçaltmağa dəyərdimi? Məncə, yox!
Ən maraqlısı və dəhşətlisi odur ki, bu cür qadınların hansı yuvanın quşu olduğunu bilə-bilə, kişilər onlara hörmət bəsləyir. Hətta ölkənin mətbuatı onları müxtəlif pozalarda çəkilmiş şəkilləri ilə gündəmə gətirir. Mənim kimilərini isə gah yel dəyirmanı ilə döyüşən Don Kixotun, gah da tək-tənha uzaq bir adada yaşayan Robinzon Kruzonun qadın variantına bənzədirdilər.
Görəsən, təmiz, namuslu yaşamağın nə mənası var? Təmiz ad naminə bu qədər əzab-işgəncə çəkməyə dəyərdimi? Necə fikirləşirsiniz, bu barədə düşünməyin vaxtı deyilmi?
...Bəzən böyük cinayət əməli edənlər öz cinayətini "filosof soyuqqanlığı" ilə pərdələyirlər. Öləcəyini bilən adamın yaşadığı cəmiyyətdə naqisliklə ad-san qazanması yaxşılıqları ölümə məhkum edir.
...Bəlkə adına vicdan deyilən o gözəgörünməz içimizdə olmasaydı, yer üzündə təmizlikdən, saflıqdan zərrə qədər əsər-əlamət qalmazdı. Baxın, məncə daxili azadlıq eşqi adamın ruhunu alınmaz qalaya çevirir, hücuma məruz qalanda zədələnsə də uçulub-dağılmır, qəbahət sahibləri başlarını onun sərt divarlarına vurub, sındırırlar.
***
Bu dünyada yalnız heyvan xislətli adamlar öz talelərindən söz açıb danışmırlar... Onlar üçün adamı keçmişlə bağlayan, ömrümüzün-günümüzün ötüb gedən anlarına ayna tutan acılı-şirinli heç bir xatirənin dəyəri yoxdur.
...Mən taleyə inanan və ona qane olan insanam. Çünki bəlkə bu dünyada məndən çox tale ilə döyüşən olmayıb. Amma həmişə o qalib gəlib. Görünür, taleyə hökm etməyi bacarmaq adamdan fitri istedad tələb edir. Desəm ki, taleyim həmişə bəd gətirib, nainsaflıq olar. Amma bu da bir həqiqətdir ki, mənim könül dəftərimin səhifələrinə kədərli anlarım sevincimdən daha çox yazılıb. Kələ-kötürü hamarından çox olan ömür dolanbaclarında qarşıma çıxan, büdrəyəndə qolumdan tutan, ağlayanda gözlərimin yaşını silən, dar günümdə mənə mənəvi dayaq olan yaxşı insanlara minnətdaram.
Hər bir insanın həyatda borclu olduğu müqəddəs varlıqlar mövcuddur. Mən ilk öncə Tanrıma borcluyam: məni yaratdığına, ağıl, düşüncə, ürək verdiyinə, həmişə səsimi eşidib yar olduğuna görə. İkincisi, məni dünyaya gətirən valideynlərimin və uşaq çağlarımdan tərbiyəmlə məşğul olan nənəmin əziz ruhlarına borcluyam. Uşaq çörək təknəsində gəlməmiş xəmir kimidir. Onu necə yoğursan, necə kündələsən, təndirə necə yapsan, elə də bişəcək. Kütə də gedə bilər... Ya yumşaq, ya da bərk çıxa bilər. Mayamın saflığına, südümün təmizliyinə görə özümü xoşbəxt hesab edirəm. Sonra müəllimlərimə borcluyam, həm orta məktəbdə, həm də universitetdə böyük ləyaqət sahibi olan, xeyirxah ziyalılardan dərs almışam. İNSAN həyatı yola bənzəyir, biz özümüz də bilmədən bu yolla finiş xəttinə doğru tələsirik. O son məqama çatanacan qırmızı və yaşıl işıqlardan keçməli oluruq. Elə insan həyatının pisini, yaxşısını da bu işıqlar həll edir. Yaşıl işıqları qırmızılarından çox olan yollar daha hamar, maneəsiz olurlar. Qanqırmızı işıq seli ömür yolunu nahamar, çala-çuxur edir, həyat üçün təhlükəli uçqunlar yaradır. Mənim ömür yolumu bir qırmızısifət əjdaha kəsərək sonumu fəlakətə caladı. Ömrümün əsas hissəsi səhər-axşam Allahdan səbir diləməklə keçib və bir vaxt ayılmışam ki, yaşım qırxı ötüb...
***
...Demə qorxduğum şey bu ərəfədə başıma gələcəkmiş və mən əlli yaşımı həbsxanda qarşılayacağammışam.
Hər şey bir anda, bir göz qırpımında baş versə də, içində zəhər tuluğu gəzdirən o qara gözlüklü ilanın - akademik Aşur Qaraxanlının pis niyyəti, murdar nəfəsi ucbatından uzun müddət ona qarşı bəslədiyim nifrət hissim öz məcrasından çıxmışdı...
Yeganə oğlum - Taleyim hərbi xidmətə yola düşməzdən qabaq sevdiyi qızı - Nərgizi mənimlə tanış etmək üçün iş yerimə gətirmişdi. Nərgiz ali təhsilini başa vurub, öz bacarığı ilə aspiranturaya qəbul olmuşdu. Gözəl qız idi, elə bil Tanrı onu oğlum Tale üçün yaratmışdı. Biz üçümüz yumşaq divan- kreslo qoyulmuş foyedə söhbət edirdik. Oğlumun əsgərliyə yollanmasından bir ana kimi kədərlənsəm də, onun sevgilisi ilə yaxından tanış olmaq qəlbimi fərəh hissiylə doldurmuşdu.
Birdən kənardan kiminsə bizə baxdığını hiss etdim. O idi, daş pilləkənin üstündə dayanıb gözlərini bizə zilləmişdi. Bədənimdən gizilti keçdi, oğlum mənim nə hala düşdüyümü hiss etmədi, Nərgizi isə qadın intiusiyası aldatmamışdı. Taleyi harasa getmək bəhanəsi ilə tələsdirdi.
- Gəldik ki... - ilk andan gözəçarpan utancaqlığından abırlı-həyalı qızın üzü daha da qızardı.
- Başa düşürəm, siz yəqin harasa getməyə hazırlaşıbsınız?- dedim və onları çıxıb-getməyə tələsdirdim.
Axı bu cavanlar hardan biləydilər ki, o ilan adamın soyuq baxışları iyirmi ildən çoxdur ki, məni təqib edir, bəli, bu sizin artıq yaxşı tanıdığınız Aşur Qaraxanlı idi. Daha öz imzasının altından fəxrlə "Akademik" yazan bu rüsvayçı alim hər zaman olduğu kimi insitituta tez-tez gəlir, yerli-yersiz direktorumuzun işinə müdaxilələr edirdi.
Qocalsa da yenə gözü məndəydi. Onun bu inadkarlığı məni hiddətləndirirdi.
Oğlumu iki-üç gün idi ki, hərbi xidmətə yola salmışdım, o yenə həyasız baxışlarıyla kabinetimə soxulub başımın üstünü kəsdirdi:
- Hə, deyəsən, oğlun o gün səni gözəl-göyçək bir qızla tanış etmək üçün bura gəlmişdi. Göz dəyməsin, o suyuşirin qız da sənin kimi gözəldir. Düz deyirlər, gəlin ocağa çəkər. Allah xoşbəxt eləsin! Deməzsən kimlərdəndi, valideynlərini tanıyırsanmı?
- Nəyinizə gərəkdir, Aşur müəllim, anket-zad doldurmursuz ki? - adətim üzrə onunla acıqlı danışdım, istədim ki, pərt olsun, tez çıxıb getsin, amma gördüm ki, o həyasızcasına mənə baxıb gülümsünür, qəzəbimi cilovlaya bilmədim, dedim:
- Mən bura işə düzələndə, kiçik elmi işçiydiniz, elmlər namizədi, elmlər doktoru oldunuz, professor adı aldınız, indi də guya akademiksiniz. Amma heç bir titul ixtiyar vermir ki, şəxsi işlərimə qarışasınız.
O gözü hədəqədən çıxa-çıxa dedi:
- Elə bu xasiyyətlə iki kişini bədbəxt edib, o dünyaya yola salmısan. Amma üzünə baxan adam elə bilir ki, göy üzündən enmiş mələksən, qulağını aç, yaxşı dinlə, Cahan xanım, sən özün elmdə də irəli gedə bilmədin, həyatda da, heç olmasa qoy oğul-uşaq bir yana çıxsın. Ona görə soruşuram ki, bəlkə ailənizə nəsə bir köməyim dəydi.
- Axı siz kimsiniz? Nə haqla bu fikrə düşübsünüz? - deyə çığırdım. Bir az duruxub gözümün içinə baxdı:
- Deyirəm, səndən bir şey çıxmadı, nə olar, gənclərə kömək edərik, əl tutarıq. İndi gənc alimlərə ehtiyac var. Axı heç kim elm dalınca getmir. Gəlinimiz necədi, maraq göstərir elmə? Yaxşısı budur, bu barədə düşün, yoxsa sənin quraşdırdığın romanın arasını açan kimdi...
Səbrim tükənmişdi, daha səsimi başqalarının eşitməyindən də çəkinmirdim:
- Nə özümün, nə mənə bağlı bir kimsənin əldəqayırma akademik köməyinə ehtiyacı yoxdu. Xahiş edirəm, məni dinc buraxın!
- Sən mənə əldəqayırma akademik deyirsən? Yaxşı, Cahan xanım, sənə buracan dözdüm, bundan sonra özünü gözlə!
Onun qarşısından geri çəkilmək istəmirdim. Buna baxmayaraq beynimdə dolaşan təhqiramiz sözləri boğub dilləndim:
- Hədə-qorxu gərək deyil, əlindən gələni beş qaba çək.
- Çəkərəm, çəkərəm. Onsuz da acın birisən. Beş qabın hamısını özün yeyərsən, bir tikə də verərsən təzə gəlinə...
- Həddinizi aşmayın, - dedim, - illərlə ac qalaram, sizin kimisinə əl açmaram...
O, fısıldaya-fısıldaya çıxıb getdi. İnsan bu boyda ömür yaşaya, üzündə bir damcı abır-həya suyu olmaya...
- Dəhşətdi, vallah...
***
İşdən tələsik çıxıb dəniz kənarına getdim. Hirsim soyuyunca gəzib dolaşdım. Bir neçə gündən sonra oğlum - Taleyin xidmət etdiyi hərbi hissəyə, andiçmə mərasiminə getdik, Nərgizlə birlikdə. Fürsət düşdü, qızla xeyli dərdləşdik. Şəhərə qayıdanbaş ona təklif etdim ki, gəlib mənimlə qalsın, indi kirayədə yaşamaq çətindi, günü-gündən qiymətlər kəlləçarxa çıxır. Yəqin rayonda yaşayan ata-anası boğazlarından kəsib Nərgizə göndərdiyi kirayə pulunu asan qazanmırdılar. Həm də şəhər mühitidi, gözümün qabağında olması yaxşıdı. Təklifim Taleyin də ürəyindən olmuşdu. Beş-altı aydan sonra ongünlük məzuniyyətə gələndə "Göy məscid"ə gedib mollaya kəbinlərini kəsdirdim. Payızda Tale hərbi xidməti başa vuracaqdı, əməlli-başlı toy edəcəkdim. Deyəsən, yaradan məni darlıqdan qurtarır. Balamı ev-eşik sahibi etsəydim, qəlbim rahat olardı. Nəsə, Allah Kərimdi. Nərgizin ata-anası cehiz almaq üçün pul gətirəndə almadım, dedim mənim gəlinimdən başqa iki qızınız var, Nərgiz mənlikdi, siz o biri qızların gələcəyini düşünün...
***
Bir dəfə Nərgiz institutdan evə çox məyus döndü. Mobil telefonuna tez-tez zəng gəlirdi. Amma o, ürkək gözlərini mənə dikib, zənglərə cavab vermək istəmirdi. Dedim, ay qızım, bəlkə Taledir zəng edən, niyə cavab vermirsən? Dedi, yox, Cahan ana, bu zəng edən hər kimdirsə, nömrəsini gizlədir.
Oğlumla gəlinimin bir-birinə sevgisi, sədaqət və etibarı mənə intəhasız bir inam, güc bəxş etmişdi. Axır ki nömrəsiz zənglərin sahibinin kim olduğunu bilib çaşdım, əlim-ayağım yerdən üzüldü, damarımda qanım dondu:
- Hə...Necəsən, ay Cahan xanım, əldəqayırma akademik dediyin adam istəsə, sənin o təzə-tər Nərgiz gülünü kolundan qoparıb, bircə anın içində istədiyi büllur güldanın içinə qoya bilər?
- Yooox! - dedim, - bu ola bilməz!
- Bir az səbir et, mən sənə Parisdən - Eyfel qülləsinin təpəsindən zəng edirəm. Növbəti dəfə burdan Nərgizin səsini eşidəcəksən! Neynim, sarı gəlin, axı mən sənə dünyanı vermək istədim, sənsə nağıl oxudun, dünya elə mən özüməm deyib, rişxənd elədin. Bu dünyada nə mey gördün, nə meyxanə... Nərgiz çox cavandır, gəl sən onu da özün kimi tərkidünya etmə!
- Kəs səsini, alçaq, bir də onun adını tutma! Yoxsa...
- Yoxsa nə? Məni də cəhənnəmə vasil elədiyin ərlərinin yanına göndərəcəksən? Sənə bir söz deyəcəm, alimlər sübut eləyib ki, iki əri özündən qabaq ölən qadının mütləq əlacsız bir xəstəliyi var... Özünü hazırla, bu dəfə sənin dərdinin dərmanını tapıb, gətirəcəyəm.
O gün qərara gəldim ki, Nərgizə hər şeyi açıb danışım. Örtülü bazar, dostluğu pozar... Qoy hər şeyi bilsin - İblisin soyundan dönüb, guya adam olub, adamlar cərgəsinə qoşulan murdardan özünü qorusun!
Qız məni dinləyib:
- Arxayın ol, ana, akademik lap şah olub, mənə dünyanı versə belə Taleyə dönük çıxmaram. Bir də sən mənə analıq etmisən, bu haqqı-sayı itirən nankor olar. Sizi itirmək fikrim yoxdu. Amma bu gün... - deyib kövrəldi,- bu gün mən ən yaxın rəfiqəmi itirdim.
Mən ondan "niyə", deyə xəbər alanda, yanağına süzülən göz yaşlarını silib, özünü ələ aldı və titrək səslə dilləndi:
- Neçə gün idi deyirdi, mən müasir həyatla ayaqlaşmıram, köhnə fikirli olduğuma görə qınayırdı. Bu gün hər şey aydın oldu, demə o zəng eləyən kişi xaricə yola düşməzdən qabaq rəfiqəmlə görüşüb... O mənə: -Nərgiz, bacım, sən böyük bir xəzinə tapmısan, xanım ömrü sürəcəksən, belə xəzinəni əldən çıxarmazlar, bu gün-sabah başını qoyacaq yerə, ağlını işlət, evin, maşının, qızılın-brilyantın, banklarda pulun olandan sonra istədiyinə ərə gedərsən... Təki bircə hə de... - deyəndə elə hala düşdüm ki, ətrafdakı adamları da görmürdüm. Dedim: "Ay qız, sən ağlını itirmisən, yoxsa məni ələ salırsan? Əgər könlündən keçirsə, özün get!.." Qayıdıb mənə nə desə yaxşıdır? "Nərgiz, o məni aparmaq istəsəydi, dərhal gedərdim, gözü səni tutub. Sən hə de, peşman olmazsan". Ona dişimin dibindən çıxanı dedim.
- Əcəb eləmisən! Sən çox fikir çəkmə, qızım? Dünya çaqqal-çuqqalla doludu. Onlara görə biz öz namusumuzu itə ata bilmərik ki... Amma gərək bu söz-söhbətdən, hərəkətdən Tale xəbər tutmasın. Cavandı, beyni qandı. Eşidər, əlindən xata çıxar. Bir dəyyusa görə niyə gül parçası kimi oğlan türmədə çürüsün. Yəqin Allah bir yol göstərər...
- Yaxşı ana, - Nərgizin son sözü bu oldu. Nəsə qəhərləndim. Ürəyimdə: "kərəminə şükür, İlahi. Nə yaxşı ki, balamın ürcahına belə təmiz mələk çıxartmışan..."- dedim.
Nərgizdən arxayın olsam da, ancaq şübhələr qurd kimi ruhumu gəmirirdi...
***
Adil Hüseynli dəftəri bükdü, eynəyini çıxarıb stolun bir kənarına qoydu. Alışan gözlərini ovuşdurub uca səslə:
- Atana lənət sənin, - dedi, - xırda bir təqsir üzündən yetim-yesirin boynunun kökünə on il nallayırıq gedir. Halbuki, dünyada məhkəməsiz-filansız uf demədən güllələnməli nakəslər var... - Və oxuduğu əhvalatın təsirindən xırman öküzü kimi yorulmuş bədənini divana yıxıb gözlərini qapadı. İndi o oxumasa da kədərli hekayəti gözüylə görür, bütün duyğuları ilə hiss edirdi.
...Cahanın içində hər şey alt-üst olmuşdu. Ona elə gəlirdi ki, bəlkə elə beləydi, Nərgiz qəfəs quşu kimi çırpınır, imdad diləyir. Cahan çıxış yolu axtarır. Fikir əlindən dərya qırağına qaçır. Budur, o yenə sahildədi, dəniz qırağında. Bura necə gəldiyini, nə vaxt gəldiyini özü də bilmir. Coşqun dəniz üfüqə qədər uzanıb gedir. Tələbə vaxtı seçib-bəyəndiyi müdrik kəlmələri, demək olar, hər gün gündəliyinə yazırdı. İndi tənha bir guşəyə çəkilərək, boş oturacaqların birində əyləşib, cildi çoxdan köhnəlmiş dəftərçəsini çantasından çıxarıb vərəqləyir. Sanki axtardığı çıxış yolu oradaydı: "Dəniz - hətta sahilində gəzib-dolaşan adamlar üçün cəsarət tərbiyəçisidir". Bunu hansı kitabdan köçürmüşdü? Xatırlamırdı. Dənizə, şahə qalxıb sahilə çırpılan dalğalara baxdı. Dəftərdəki dəniz haqqındakı şeiri sonuncu dəfə bəlkə on il bundan qabaq oxumuşdu...
Danış, dəniz dostum, sahil qardaşım,
sən də qağayı bacım, uç yaxınıma!
Dərdimi-sərimi siz bilirsiniz,
Mənə öyüd verin, təsəlli verin.
Ruhuma güc verin, qəlbimə qüvvət...
Əzəldən taleyim qara yazılıb,
poz, alın yazımı, ana Təbiət,
payızda hər şeyi pozduğun kimi...
(küləyinlə süpür, yağışınla yu...)
Sonra da təzədən, təzə səhifədən
bəxtimi ağappaq kağıza yaz, sən
qışın uğuruna qar yazdığın tək,
yaz arzum, istəyim göyərsin mənim,
baharda torpağı göyərtdiyin tək.
Mən də bir qadınam taleyim qərib,
Bəlkə taleyimi Tanrım göndərib,
onun yazdığını pozmaq çox çətin!
Bəlkə Tanrı elə bu dərdi-səri
mənim kimilərə məlhəm göndərib?!
Nə edim? Səbrim tükənib daha!
Ümidimin şamı qalmaz sabaha,
Əriyib hədər... bitər,
Daha bu acı həyat, yetər -
Əzabı ölümdən betər.
Dəniz dostum, sahil sirdaşım,
qağayı bacım, mənə cavab verin,
Mənə ...yol göstərin!"
Cahanın kədərinin sərhədi yox idi: "Kaş düşüncələr, xəyallar maddi olaydı, onda mən hamıdan varlı olardım..." "Bu nədi belə? Deyəsən axı, başıma hava gəlir?!" Ayağa durdu. Küləyin qoparıb atdığı xan çinar yarpağı ayağı altında xışıldadı. Sanki yarpaq ona təsəlli verir, yer üzündə tamamilə tənha olmadığını qadının yadına salırdı. Qəribədir, at ayağının tappıltısını eşitdi. Diksindi. Fayton keçirdi. Faytonda oturmuş oğlanla gənc qız bir-birinə qısılıb, gözlərini irəlidəki sonsuzluğa zilləmişdilər.
Elə bil dünyanın onlara dəxli yoxdu. Nəyi xatırladısa, çantasını qurdaladı.
Nərgiz səhər evdən çıxanda telefonunu evdə qoymuşdu, unutmuşdumu, yoxsa ona edilən zənglərdən bezib usanmışdımı? Gəlinin telefonunu götürüb çantasına qoymuşdu, bəlkə institutda görüb verər. Əli telefona toxunanda üşənən kimi oldu. Birdən o şərəfsiz zəng etsə... Allah, sən özün xeyirə cala... Telefon zəng çalırdı... Qıza SMS göndərmişdilər...
"Nərgiz xatun, səni rəfiqənlə barışdırmaq istəyirəm. Şənbə günü "Gənclik" metrosunda "MakDonalds"ın qarşısına gəl. Gəlsən hədiyyən qəttəzə "Leksus" olacaq. Qərar ver, sonra mənə zəng et!"
Cahan nə edəcəyəni bilmirdi. "Bu əbləhin cavabını özün ver, İlahi. Yenəmi abrını ətəyinə büküm. Abrı varmı? İyirmi ildi üzünə itin sözünü deyirəm... Abır-həyası olsaydı, əl çəkərdi... Bəlkə ondan şikayət edim. Bu müsibətin sonu olacaqmı?! Başıma haranın külünü töküm?"
Dəniz on addımlığında kükrəyirdi, sahilə çırpılan dalğalardan qopan duzlu damcıları külək Cahanın durduğu yerəcən sıçradırdı. Damcılar tək-tək onun alnına, üzünə toxunur, elə bil onu yuxudan ayıldırdı. "Axı niyə, nə üçün siz mənə belə qiymətli hədiyyə vermək istəyirsiniz, mənim həyat yoldaşım əsgərdir, vətənin keşiyində dayanıb. Sizə ayıb deyilmi..." - Cahan bu sözləri yazıb göndərdi. Bir azdan yenə Nərgizin telefonu zəng çaldı. Yanılmamışdı, qəlbinin künc-bucağında bir fikir baş qaldırmışdı: "Bəlkə, Qaraxanlının son məqsədi Nərgizi toruna salmaq deyil, bu minvalla mənə yol axtarır?" Qaraxanlı yazırdı: "Məncə, sən daha qiymətli hədiyyələrə layiqsən!.. Mənimsə umduğum nə sənin gözəlliyindi, nə də cavanlığın, inan mənə quzum, gəldiyin kimi də gedəcəksən!" Şübhələrində haqlı idi. Daha hər şey gün kimi ona aydındır. "Demək, yanılmamışam, onun məqsədi məni ram etməkdir... Əgər bilsəydim, mənim bu gün "ağ bayraq" qaldırmağım hər şeyi həll edəcək, bu addımı atmaq barədə düşünərdim... Bəs sonra vicdan əzabıyla yaşaya biləcəyəmmi? Oğlumun, gəlinimin üzünə dik baxa biləcəyəmmi? Bəlkə Qaraxanlı illərin heyfini almaq, məni əsarətdə saxlamaq üçün planlar qurub. Yox, heç bir kişi sevdiyi qadını bu qədər ucuz tutmaz... Qaraxanlının mənə münasibəti sevgidən çox qisasa bənzəmirmi? - deyə düşünən Cahanın fikrindən keçdi: bəlkə, indicə gedib onu tapsın, yaxasından tutub, üzünə tüpürsün: "Baxın, yaxşı baxın, bu qansız əbləhə. O, əsgər namusuna sataşmağı özünə necə rəva görə bilir?!."
Kimin nə borcuna qalıb axı? İctimai qınaq əxlaqsızlığı qəbul etməsə də, indi Qaraxanlı kimi çoxu oğraşlığa, dəyyusluğa adi şey kimi baxır. İnsanların bir-birlərinin dərdinə laqeydliyi son həddə çatıb. Məqsəd əgər Nərgizi bu əbləh adamın pəncəsindən qurtarmaqdısa, onda...
Cahan sorğu yazdı: "Görəsən, gənc bir qadının gözəlliyindən savayı, sizi daha nə maraqlandıra bilər?"
O da bir azdan cavab yazıb göndərdi ki, "qoy bu, bizim sirrimiz olsun! Sevdiyim bir qadını qısqandırmaq üçün mənimlə birlikdə olduğunu ona telefonla deyəcəksən. Sonra dediyim kimi, necə gəlibsən, elə də gedəcəksən! Hər halda mənimlə münasibət qurmağa peşman olmayacaqsan, inan kraliçalar kimi yaşadacam səni".
Cahanın içində sanki gənc Nərgizin qəlbi həyəcanla döyündü:
"Bəs, bir zəngə görə itirdiklərinizə peşman olmazsınız ki?" sualına: "Yox, mən kağız-kuğuz içində eşələnən akademiklərdən deyiləm, bu şəhərdə "QARA XAN" adlı ən iri holdinqin sahibiyəm".
Cahan çox fikirləşdi, sonra bu mətni yazıb yolladı: "Yoxsa, o qadın sizi tərk edib? Mən o xanımı tanıyırammı? Siz onu çoxmu sevirsiniz? Əgər mənim zəngimə qədər, birdən o qayıdıb gəlsə, sizə indiyədək verdiyi iztirabları məhəbbətlə əvəz etsə, onda necə olacaq?"
Deyəsən, Qaraxanlı da hardasa dərin fikrə gedib, düşünmüşdü. Bəlkə də sadəlövh bildiyi Nərgizin bu cür sual verəcəyini gözləmirdi. Cavab gəldi: "Nərgiz xanım, əbəs yerə narahat olmayın, o gəlməyəcək, hər halda onu mən səndən yaxşı tanıyıram, əgər gəlsə belə, sənə verdiyim vəd qüvvəsində qalır".
Ayağa qalxıb var-gəl elədi. Daha gözləməyin nə mənası vardı. Qəti qərar qəbul etməyin zamanı çatmışdı. İnsan yalnız özü üçün yaşayanda xoşbəxt ola bilmir. "Qız qalası"na sarı boylandı. Qala əzəmətli görkəmiylə ona heyranlıqla baxanların qəlbinə xoş duyğular bəxş edirdi. Qala əyilməzliyi, vüqarı, basılmazlığı qərinələr boyu qoruyub təcəssüm etdirən bütövlük kompleksinə bənzəyirdi. Son dəfə tələbəlik vaxtı ən uca qata çıxıb dənizi, şəhəri seyr etdiyi qala onu özünə sarı çəkdi...
Bir saatdan sonra Cahan özü Qaraxanlıya zəng etdi, səsinə sakit ton verməyə çalışdı:
- Mən sizə xəbərdarlıq etmişdim axı, uzaq durun, bizi narahat etməyin, nə istəyirsiniz? Heç utanmırsınız, Allahdan qorxmursunuz, axı o əsgər ailəsidir, özü də hamilədir?
- Ooo, Cahan xanım, gün hayandan doğub belə, sən də mənə zəng edərmişsən! Əslində məsələ sən düşündüyün kimi deyil, mən sizə kömək etmək istəyirəm. Əgər pis niyyətim olsaydı, rəfiqəsinin əliylə sərxoş edib, çılpaq şəkillərini çəkdirib göndərərdim sənə, sən də göndərərdin əsgər oğluna, amma mən bunu etmədim, ya da aspiranturadan qovdurub, sənə dağ çəkərdim. Düzü, ona kömək etməklə sənin mənə bəslədiyin nifrətindən əl çəkəcəyini düşünürəm... Bir də niyə utanım axı, meylim sənə düşübsə, könlüm səni istəyirsə, nədən utanmalıyam?
- Ondan əl çəkin, adını tutmayın! Mən... mən hara istəsəniz ora gələrəm!.. - az qala kəkələyəcəkdi.
Qadında baş verən dəyişikliyin səbəbini bilsə də, Qaraxanlının sevinci səsindən duyulurdu:
- Hə, bu, başqa məsələ. Onda ünvanımı yaz. Cahan xanım, sən gözəlsən. Bədəni gözəl qadının malik olduğu ən qiymətli sərvətdir. Onu gərəkli məqamda, gərəkli adama açıb çılpaq göstərməyi bacarmağın özü də incəsənətdir, estetikadır, həyatdır. Gözləyirəm... Gözlərim üstündə yerin var!..
Deyəsən, gəldiyi yolla geri döndü. Düşüncələri yenə bir-birinə qarışdı. "Səni görüm tezliklə gəbərəsən, murdarın biri, arzun gözündə qalsın, gözləri üstə yerim varmış... gözlərin kor olsun görüm..."
Yenə at ayaqlarından qopan səslər sahil parkında əks-səda verdi.
"Arsız alim barsız olar",- deyə qəlbində düşündü.
"Arsız olsun, ya da barsız olsun, mənimçün nə fərqi var. O məni tələyə salmağı bacardı..."
"Bu nədir, Cahan? Yoxsa sən o ilanın yuvasına gedib, təslim olmaq istəyirsən?" At boynunu irəli uzadaraq fınxırdı. Faytonçu bayaqdan dayanıb müştəri gözləyirdi.
O tək-tənha, içində daşıdığı ağır düşüncələrlə faytona əyləşdi:
"Dayan görüm, sən bir söylə, məgər mənim başqa yolum varmı?"
"Eh, bilsəydim, soruşmazdım ki..."
İçindəki iki doğma səs bir-biriylə danışırdı. İçində iki Cahan dil açmışdı. Faytonda sanki iki Cahan əyləşmişdi. Faytonçu bir nəfərin pulunu qabaqcadan almışdı, kefi kök idi, atı yeyin getməyə məcbur etmirdi. Qamçısını şaqqıldatmırdı, siqaretinə dərin qullab vurub, asta-asta cilovu tərpədirdi. Müştəri onu maraqlandırmırdı.
"Sən tək-tənha öləcəksən, Cahan! Tənhalıq sənin ərindi".
"Bu mənim taleyimdir..."
"Sənin faciənə səbəb keçmişdən dördəlli yapışmağındı".
"Yox, yox mən öz xəyallarımla, xatirələrimlə gəlib bu yaşa çatdım".
"Guya, bu dünyada onlardan əziz bir şey yoxdu, xəyalpərəstliyin qəlbindəki boşluğu doldururmu? Tənhalığına əlac edirmi? Çeynənmiş, mənasız ifadələr dar ayaqda əlindən tuturmu?"
"Tutaq ki, mən bu addımı atdım... o deyənə razı oldum, (axı mən bunu iyirmi il əvvəl də edə bilərdim!..) sonra nələr olacaq?.. Qıraq heç, bəs doğma balamın, gəlinimin üzünə necə baxaram... Kaş bütün bunlar iyirmi il əvvəl baş verəydi".
"Demək günahı cavanlığın üstünə yıxmaqla canını qurtaracağını zənn edəcəkdin. Düşün, Cahan xanım, özünə haqq vermək üçün gör daha nə uydura bilirsən, illər uzunu sənə iztirab verənə sən həzmi verəcəksən? Yəni bu səni iztirablardan xilasmı edəcək?.."
"Yox, bunlar heç biri olmayacaq! Bəlkə ondan yaxamı qurtarmaq üçün ölüm ən yaxşı çıxış yoludur. Ölməlidir!!! Bunu bacara bilərəmmi? Bu yaşda məni, necə çətin işə məcbur edirsən, Allah?
- Xanım, ay xanım, bulvar bitdi, düşə bilərsiniz! - faytonçunun səsi onu dəhşətli fikirdən yalnız bircə an qopara bildi...
***
O gün dalğaları kükrəyə-kükrəyə şahə qalxan dənizin başı üstündən lay-lay asılmış nəhəng bulud topası da aləmə meydan oxuyan qara divə bənzəyirdi. Göy üzünün təmizliyindən əsər-əlamət qalmamışdı. Günəşin qabağını kəsib göy üzünü qara qapı kimi örtən lay-lay buludların saxladığı sirr hər nə idisə, dəniz də, torpaq da, adamalar da xəbərsizdi...
Birdən şiddətli göy gurultusu eşidildi. Dənizə ağ yağışlar yağırdı. Cahan dayanacağa tələsdi. Külək gücləndikcə dənizin ləpədöyənindən qalxan və üzü bozarmış asfalta hopmuş neft qoxusunu şəhərin canından qovub uzaqlara aparmaq istəyirdi. Küləklə yağış əlbir olsa da, neft qoxusu şəhərin ruhu kimiydi. Onları bir-birindən ayırmaq mümkün deyildi. Yağışa düşmüş adamlar dayancaqlarda daldalanmışdılar.
Cahan Talehi düşünürdü. İndi əsgərlərin dayandığı səngərlərə təkcə yağışlar deyil, həm də düşmən güllələri yağırdı.
...Hər axşam televizorda cəbhə xəttində düşmən tərəfin atəşkəsi pozması barədə xəbərlər verilirdi. Snayperlə vurulub ölümcül yaralanan və ya şəhid olan əsgərin hansı ünvandan hərbi xidmətə yollandığı sadalananda Cahan xanımla Nərgizin ürəyi yarpaq kimi əsirdi. Lənətə gəlmiş, dünya birliyi isə Qarabağ düyününü açmaq istəmirdi, BMT Təhlükəzlik Şurası öz qətnamələrinin icrasıyla maraqlanmırdı. Yurdun gözəl parçası nağıllarda olduğu kimi qara divlərin tilsiminə düşmüşdü. O qara divlərin canı şüşədə deyildi, Qarabağın (təkcə oranın deyil, bütün dünyanın) yeraltı, yerüstü sərvətlərini yaxından-uzaqdan sümürən bu qara divlərin gücü siyasət adlı məkrli oyunda idi. Bu oyunun ucbatından Cahanın cavan əri şəhid olmuşdu və bu təhlükəli oyunda o yeganə oğlunu da itirə bilərdi...
Bu bəxtlə, möcüzəylə bağlı olmayan acı hekayət idi...
Orada - təmas xəttində Tale kimi oğullar cırtan boyda düşmənin, ölüm saçan güllələri ilə üz-üzə dayanıb vətəni qoruyurdular. Burda isə kasıb, namuslu ana abırlı-ismətli gəlini Nərgizə qısılıb yeddibaşlı (bəlkə də yeddi arxalı?) əjdaha ilə üzbəüz qalmışdı, namusunu, ailəsinin şərəfini biznesmen-akademik Aşur Qaraxanlının təcavüzündən qorumaq üçün yol axtarırdı.
"Pərvərdigara, sənə yalvarıram, bizə kömək ol, oğlumu düşmən gülləsindən, gəlinimlə məni zalımın zülmündən qoru!"
...Pilləkənlərlə qalxa-qalxa çantasından açarları çıxardanda aypara şəkilli güzgü parçası əlinə keçdi.
Sınıq güzgü parçası iti, əyri xəncər kimiydi...
"Namus öyün güzgüsüdür..." - nənəsinin səsi qulağında əks-səda verdi.
Qapı açıq idi, Nərgiz çoxdan dönmüşdü, fikir və çaşqınlıq içində oturub onun yolunu gözləyirdi.
davamı
